Democratische waarden
Een actieve opvolging houdt in dat burgers actief worden betrokken bij het opvolgen van de resultaten van de participatie. Ze krijgen de kans om te communiceren met de betrokken politieke besluitvormers en overheidsambtenaren en om de implementatie van de resultaten te consulteren.
De belanghebbenden in een proces zijn de actoren die een direct of indirect belang hebben bij de kwestie die aan bod komt, en die effecten ervaren van de genomen beslissingen. Dit kan gaan om de belangen of rechten van personen, groepen, organisaties of entiteiten die kunnen worden beïnvloed.
Democratische waarden
Beraadslaging is een dialogisch proces waarin argumenten met elkaar worden geconfronteerd en geëvalueerd op hun argumentatieve relevantie in het kader van een discussie tussen verschillende partijen of individuen. Beraadslaging betekent burgers voldoende tijd en informatie geven om zich te informeren en van gedachten te wisselen onder de juiste omstandigheden. Door beraadslaging leren de burgers de nodige afwegingen kennen, en leren ze de voordelen en beperkingen van elk voorstel in perspectief te plaatsen.
Een burgerbegroting is een proces waarbij niet-verkozen burgers kunnen beslissen hoe een deel van de investeringsuitgaven van hun lokale overheid wordt besteed. Meestal wordt dit deel vooraf vastgesteld en beperkt tot buitengewone uitgaven, i.e. uitgaven die geen invloed hebben op het werkingsbudget. In de meeste gevallen in Europa kent een overheid een envelop tussen 1% en 5% van haar investeringsbudget toe aan projecten die worden voorgesteld, besproken en gestemd door de bewoners.
Een burgervergadering brengt door loting gekozen burgers samen die beraadslagen over een specifieke politieke kwestie, met als doel er aanbevelingen over te formuleren. Deze aanbevelingen worden over het algemeen voorgelegd aan de overheid die de burgervergadering heeft bijeengeroepen.
In het kader van de overlegcommissies kunnen burgers via een ‘burgervoorstel’ de oprichting aanvragen van een overlegcommissie over een specifiek onderwerp binnen het parlement (Parlement francophone of Brussels Hoofdstedelijk Parlement). Als het voorstel ontvankelijk wordt verklaard, wordt het gepubliceerd op het platform democratie.brussels, waar burgers kunnen stemmen. Als het voorstel het minimumaantal van 1.000 handtekeningen haalt, beslist het betrokken parlement of de overlegcommissie al dan niet wordt opgericht.
Participatieniveaus
Een brede waaier aan actoren betrekken bij de ontwikkeling of implementatie van beleid of van een project. Co-constructie is een collaboratief proces waarbij verschillende partijen samenwerken om iets te creëren. Meestal gaat het om het ontwikkelen van strategieën, het ontwerpen van beleid of het uitvoeren van projecten.
Crowdfunding is een participatieve financieringsmethode waarbij geld wordt ingezameld bij een groot aantal mensen, vaak via online platformen, om een specifiek project te financieren. Crowdsourcing is het verzamelen van ideeën, bijdragen of middelen van een grote groep mensen: problemen oplossen, gegevens verzamelen en ideeën genereren.
Participatieniveaus
De term ‘delegatie’ verwijst naar het proces waarbij de handelingsbevoegdheid geheel of gedeeltelijk wordt overgedragen aan de burger in het kader van een participatief project.
Vermogen om politieke besluitvorming te beïnvloeden
Het vermogen om politieke besluitvorming te beïnvloeden verwijst naar de min of meer directe link tussen het participatieve proces en het politieke besluitvormingsproces. We hebben het over een min of meer sterke ‘beslissingsbeïnvloeding’. Het is vaak nodig om de belangrijkste politieke en administratieve actoren bij het proces te betrekken om de reikwijdte en effectiviteit ervan te vergroten.
Vermogen om het participatieve proces te beïnvloeden
Het vermogen om het participatieve proces te beïnvloeden verwijst naar de controle die burgers kunnen hebben over het participatieve proces op zich en over de verschillende stappen ervan. Dit wordt ook wel ‘een debat over het debat’ genoemd. Aan het begin van het proces kan dit bijvoorbeeld betrekking hebben op het vermogen van burgers om de agenda of de te bespreken kwestie te bepalen of aan te passen. Aan het einde van het proces kan dit ook betekenen dat de implementatie van de resultaten door burgers wordt opgevolgd.
Vermogen voor burgerinitiatief
Het vermogen voor burgerinitiatief verwijst naar het vermogen van burgers om participatieve processen te initiëren of om te verzoeken om de oprichting van een commissie, bijvoorbeeld na het indienen van een petitie met een bepaald aantal handtekeningen.
Beraadslaging
Beraadslaging is een dialogisch proces waarin argumenten met elkaar worden geconfronteerd en geëvalueerd op hun argumentatieve relevantie in het kader van een discussie tussen verschillende partijen of individuen. Beraadslaging betekent burgers voldoende tijd en informatie geven om zich te informeren en van gedachten te wisselen onder de juiste omstandigheden. Door beraadslaging leren de burgers de nodige afwegingen kennen, en leren ze de voordelen en beperkingen van elk voorstel in perspectief te plaatsen.
Plicht tot gevolg
Overheidsinstanties die participatie organiseren hebben een plicht tot gevolg. Op zijn minst moeten de resultaten aan de deelnemers en het grote publiek worden gecommuniceerd. De overheidsinstantie reageert op de bezorgdheden of aanbevelingen die via een participatief proces naar voren zijn gebracht en rechtvaardigt de maatregelen die voor elke aanbeveling zijn genomen, met inbegrip van de maatregelen die zij niet kan of wil uitvoeren.
Inclusie
Inclusie betekent iedereen de mogelijkheid geven om het debat te beïnvloeden over beslissingen die hen aangaan. Een initiatief voor burgerparticipatie wordt als inclusief beschouwd als het incentives en middelen bevat om verschillende sociale groepen bij het initiatief te betrekken, voornamelijk historisch ondervertegenwoordigde groepen. Gelijke toegang en inclusie van alle potentieel betrokken stemmen gelden als voorwaarde voor een vruchtbare uitwisseling in participatieve en deliberatieve processen.
Sociale band
De sociale band heeft betrekking op alle processen die bijdragen aan het smeden van banden tussen individuen en groepen en die bijdragen aan sociale cohesie door middel van onderwijs en burgerschap.
Actieve opvolging
Een actieve opvolging houdt in dat burgers actief worden betrokken bij het opvolgen van de resultaten van de participatie. Ze krijgen de kans om te communiceren met de betrokken politieke besluitvormers en overheidsambtenaren en om de implementatie van de resultaten te consulteren.
Transparentie
Transparantie betekent dat relevante informatie eenvoudig beschikbaar wordt gemaakt. Het is belangrijk dat deelnemers volledig op de hoogte zijn van de regels van het systeem en de plaats ervan in het besluitvormingsproces. Het grote publiek moet ook toegang hebben tot de informatie die nodig is voor een goed begrip van het overheidsbeleid.
Het Duurzaam Wijkcontract is een actieplan dat beperkt is in tijd en ruimte. Het wordt gesloten tussen het Gewest, de gemeente en de bewoners van een Brusselse wijk. Het contract legt een programma vast dat met een bepaald budget moet worden uitgevoerd.
In een context van participatieve en deliberatieve processen is de term ‘impact’ een anglicisme dat de invloed, effecten, resultaten of veranderingen aanduidt die voortvloeien uit de betrokkenheid van burgers in deze processen. Impact omvat zowel de onmiddellijke als de langetermijneffecten op het beleid, de beslissingen, de burgers die bij het proces betrokken zijn, de media en de samenleving als geheel.
Democratische waarden
Inclusie betekent iedereen de mogelijkheid geven om het debat te beïnvloeden over beslissingen die hen aangaan. Een initiatief voor burgerparticipatie wordt als inclusief beschouwd als het incentives en middelen bevat om verschillende sociale groepen bij het initiatief te betrekken, voornamelijk historisch ondervertegenwoordigde groepen. Gelijke toegang en inclusie van alle potentieel betrokken stemmen gelden als voorwaarde voor een vruchtbare uitwisseling in participatieve en deliberatieve processen.
Participatieniveaus
Informatie beschikbaar stellen, maar ook de toe-eigening ervan vergemakkelijken, om overheidsbeleid of een bepaald project bekend te maken en uit te leggen. In sommige processen gaat het louter om de bevolking informeren over een bepaalde situatie of gepland beleid. De informatiefase in participatieve processen speelt een centrale rol om ervoor te zorgen dat deelnemers over de kennis en informatie beschikken die ze nodig hebben om een geïnformeerde en relevante bijdrage te leveren aan het besluitvormingsproces of het oplossen van problemen. Deze fase is essentieel, maar niet voldoende om een proces als participatief te kwalificeren.
Participatieniveaus
Burgerinterpellatie verwijst naar een reeks mechanismen waarmee burgers hun rechten, belangen, politieke visies of wens tot verandering uitdrukken of doen gelden tegenover publieke besluitvormers of private actoren, zoals bedrijven. De term kan verwijzen naar ieder mechanisme om een behoefte aan te geven of een bezwaar uit te drukken.
Een burgerjury is een onderdeel van de processen en wordt algemeen aangeduid als deliberatieve mini-publics. Het is een mechanisme van deliberatieve democratie waarbij een groep van ongeveer 20 tot 30 personen, door loting geselecteerd, aanbevelingen doet over een thema binnen het overheidsbeleid na deelgenomen te hebben aan een informatie- en beraadslagingsproces dat enkele dagen duurt.
Participatieniveaus
Medebeslissing in een participatief proces verwijst naar een model waarin belanghebbenden actief samenwerken om gezamenlijke beslissingen te nemen. Medebeslissing betekent dat de verschillende betrokken partijen volledig en in het ideale geval op gelijkwaardige wijze deelnemen aan het besluitvormingsproces.
Een openbaar onderzoek is een wettelijk en administratief systeem waarbij de bevoegde overheden naar de opinie van het publiek vragen over een specifiek project of besluit voordat er een definitieve beslissing wordt genomen. Het doel van een dergelijk onderzoek is ook om het publiek te informeren over het project of beleid in kwestie. Dit systeem wordt vaak gebruikt bij beleidsontwikkeling, ruimtelijke ordening, stadsplanning of de aanleg van infrastructuur die mogelijk een aanzienlijke impact heeft op de gemeenschap of het leefmilieu.
Openbare raadpleging is een algemene term voor elk proces waarbij het publiek wordt gevraagd een mening te geven over verschillende voorstellen of projecten, meestal afkomstig van overheidsinstanties. Het is een minimale, maar essentiële vorm van burgerparticipatie, die het mogelijk maakt om buiten verkiezingsperiodes een mening te bevragen. In bepaalde domeinen kan de term kan een specifieke wettelijke vorm aannemen. Bij stadsontwikkeling wordt de term ‘openbare raadpleging’ bijvoorbeeld gebruikt om de stappen aan te duiden die voorafgaan aan een openbaar onderzoek.
Overleg maakt deel uit van een dialoog waarin een publieke of particuliere beleidsmaker een mening vraagt over een project en deze wil bespreken met belanghebbenden alvorens een beslissing te nemen. Deze term wordt vooral gebruikt bij publieke debatten over infrastructuurprojecten. Overleg verschilt van raadpleging omdat het plaatsvindt voordat een beslissing wordt genomen. Het heeft tot doel om te komen tot voorstellen die door alle betrokken partijen worden aanvaard, tot richtsnoeren of projecten.
Dit is een speciaal systeem, meer bepaald in het Brussels Hoofdstedelijk Parlement. Een overlegcommissie, die voor een kwart uit parlementsleden en voor drie kwart uit door loting gekozen burgers bestaat, wordt opgericht om aanbevelingen over een specifiek onderwerp op te stellen.
Participatieniveaus worden gedefinieerd als het gewicht dat de vertegenwoordigers van de overheidsinstanties, die deze democratische ruimten organiseren, toekennen aan het participatiemechanisme in het politieke besluitvormingsproces. Participatieniveaus hangen daarom meestal af van de mate van invloed op de besluitvorming en van de impact die participatie kan hebben op het overheidsoptreden en het overheidsbeleid.
Informatie
Informatie beschikbaar stellen, maar ook de toe-eigening ervan vergemakkelijken, om overheidsbeleid of een bepaald project bekend te maken en uit te leggen. In sommige processen gaat het louter om de bevolking informeren over een bepaalde situatie of gepland beleid. De informatiefase in participatieve processen speelt een centrale rol om ervoor te zorgen dat deelnemers over de kennis en informatie beschikken die ze nodig hebben om een geïnformeerde en relevante bijdrage te leveren aan het besluitvormingsproces of het oplossen van problemen. Deze fase is essentieel, maar niet voldoende om een proces als participatief te kwalificeren.
Raadpleging
Meningen verzamelen over een thema of project om te helpen bij het besluitvormingsproces, met een onderbouwde terugkoppeling over de redenen waarom deze meningen wel of niet zijn meegenomen.
Co-constructie
Een brede waaier aan actoren betrekken bij de ontwikkeling of implementatie van beleid of van een project. Co-constructie is een collaboratief proces waarbij verschillende partijen samenwerken om iets te creëren. Meestal gaat het om het ontwikkelen van strategieën, het ontwerpen van beleid of het uitvoeren van projecten.
Medebeslissing
Medebeslissing in een participatief proces verwijst naar een model waarin belanghebbenden actief samenwerken om gezamenlijke beslissingen te nemen. Medebeslissing betekent dat de verschillende betrokken partijen volledig en in het ideale geval op gelijkwaardige wijze deelnemen aan het besluitvormingsproces.
Delegatie
De term ‘delegatie’ verwijst naar het proces waarbij de handelingsbevoegdheid geheel of gedeeltelijk wordt overgedragen aan de burger in het kader van een participatief project.
Interpellatie
Burgerinterpellatie verwijst naar een reeks mechanismen waarmee burgers hun rechten, belangen, politieke visies of wens tot verandering uitdrukken of doen gelden tegenover publieke besluitvormers of private actoren, zoals bedrijven. De term kan verwijzen naar ieder mechanisme om een behoefte aan te geven of een bezwaar uit te drukken.
Een petitie is een tekst met eisen die kan uitgaan van een burger, een collectief of een maatschappelijke organisatie en die door andere burgers wordt ondertekend, om de beleidsmakers rechtstreeks te interpelleren en hun beslissingen te beïnvloeden.
Democratische waarden
Overheidsinstanties die participatie organiseren hebben een plicht tot gevolg. Op zijn minst moeten de resultaten aan de deelnemers en het grote publiek worden gecommuniceerd. De overheidsinstantie reageert op de bezorgdheden of aanbevelingen die via een participatief proces naar voren zijn gebracht en rechtvaardigt de maatregelen die voor elke aanbeveling zijn genomen, met inbegrip van de maatregelen die zij niet kan of wil uitvoeren.
Participatieniveaus
Meningen verzamelen over een thema of project om te helpen bij het besluitvormingsproces, met een onderbouwde terugkoppeling over de redenen waarom deze meningen wel of niet zijn meegenomen.
Een referendum is een stemming, in de meeste gevallen geïnitieerd door een overheid, waarbij burgers hun instemming of afkeuring met een politiek voorstel kenbaar kunnen maken. De vorm en modaliteiten van een referendum kunnen variëren afhankelijk van de politieke en institutionele context. Het concept van een referendum wordt geassocieerd met directe beslissingsbevoegdheid voor burgers. In België zijn referenda niet formeel voorzien in de Grondwet.
Representativiteit verwijst naar de mate waarin deelnemers aan een deliberatief proces de volledige bevolking vertegenwoordigen. Het gaat dan niet alleen over de diversiteit van de deelnemers, maar ze moeten ook een afspiegeling vormen van de belangen, behoeften en standpunten van de gemeenschappen of maatschappelijke groepen die ze vertegenwoordigen. In deliberatieve mini-publics maakt de grootte van de groepen (meestal tussen een dertigtal en honderdtal personen) elke notie van ‘statistische representativiteit’ (zoals bijvoorbeeld wordt gebruikt bij opiniepeilingen) irrelevant. Het doel van een gestratificeerde loting is echter om een zo groot mogelijke diversiteit te bereiken door enkele sociologische referentiepunten vast te stellen (leeftijd, geslacht, diploma of inkomen) die in overeenstemming zijn met de referentiepopulatie (zie ‘stratificatie’).
Het right to challenge, een nieuwe mogelijkheid voor burgerparticipatie in Vlaanderen, geeft inwoners van een wijk of gemeente, burgerverenigingen of andere organisaties van het maatschappelijk middenveld het recht om een lokale overheid ‘uit te dagen’ en op die manier een taak over te nemen die door of voor (i.e. door professionele dienstverleners) deze overheid werd uitgevoerd.
Democratische waarden
De sociale band heeft betrekking op alle processen die bijdragen aan het smeden van banden tussen individuen en groepen en die bijdragen aan sociale cohesie door middel van onderwijs en burgerschap.
Het Stadsvernieuwingscontract is een in de tijd beperkt actieplan dat zich uitstrekt over verschillende gemeenten en dat wordt uitgevoerd door verschillende gewestelijke en gemeentelijke operatoren, onder leiding van het Gewest.
In de context van een loting in de politiek, verwijst stratificatie naar een proces waarbij de voor een selectie in aanmerking komende bevolking wordt verdeeld in subgroepen of strata voordat de loting plaatsvindt. Ieder stratum wordt doorgaans gedefinieerd in functie van bepaalde demografische of sociaaleconomische kenmerken zoals leeftijd, geslacht, opleidingsniveau, inkomen of geografische regio. Het doel van stratificatie is om te zorgen voor een evenwichtige en diverse vertegenwoordiging van de verschillende lagen van de bevolking in de geselecteerde steekproef. Een verdeling van de bevolking in strata zorgt ervoor dat iedere demografische of sociaaleconomische groep correct vertegenwoordigd is in de uiteindelijke steekproef.
Democratische waarden
Transparantie betekent dat relevante informatie eenvoudig beschikbaar wordt gemaakt. Het is belangrijk dat deelnemers volledig op de hoogte zijn van de regels van het systeem en de plaats ervan in het besluitvormingsproces. Het grote publiek moet ook toegang hebben tot de informatie die nodig is voor een goed begrip van het overheidsbeleid.
Democratische waarden
Het vermogen om het participatieve proces te beïnvloeden verwijst naar de controle die burgers kunnen hebben over het participatieve proces op zich en over de verschillende stappen ervan. Dit wordt ook wel ‘een debat over het debat’ genoemd. Aan het begin van het proces kan dit bijvoorbeeld betrekking hebben op het vermogen van burgers om de agenda of de te bespreken kwestie te bepalen of aan te passen. Aan het einde van het proces kan dit ook betekenen dat de implementatie van de resultaten door burgers wordt opgevolgd.
Democratische waarden
Het vermogen om politieke besluitvorming te beïnvloeden verwijst naar de min of meer directe link tussen het participatieve proces en het politieke besluitvormingsproces. We hebben het over een min of meer sterke ‘beslissingsbeïnvloeding’. Het is vaak nodig om de belangrijkste politieke en administratieve actoren bij het proces te betrekken om de reikwijdte en effectiviteit ervan te vergroten.
Democratische waarden
Het vermogen voor burgerinitiatief verwijst naar het vermogen van burgers om participatieve processen te initiëren of om te verzoeken om de oprichting van een commissie, bijvoorbeeld na het indienen van een petitie met een bepaald aantal handtekeningen.
In België verwijst deze term naar een wettelijk mechanisme: bij een volksraadpleging wordt de bevolking uitgenodigd om haar voorkeur kenbaar te maken tussen twee of meer mogelijke keuzes over een bepaald onderwerp. De overheid kan vervolgens beslissen om de resultaten van deze raadpleging al dan niet te volgen. Een volksraadpleging verschilt van een referendum omdat het niet-bindend is.
Een wijkcomité brengt bewoners en lokale actoren bijeen om samen te werken aan initiatieven en projecten die hun wijk verbeteren. Het is een ruimte waar uitwisselingen, ideeën, informatie, discussies en acties tot stand kunnen komen. Een wijkcomité wordt bijeengeroepen op initiatief van de betrokken bewoners. Comités worden vaak opgericht als reactie op een project, maar ze kunnen ook blijven bestaan om te zorgen voor een levendige wijk.
Een wijkenveloppe is een vast bedrag dat wordt toegekend om projecten in de wijk te ondersteunen. De middelen kunnen rechtstreeks door een groep bewoners worden beheerd, maar kunnen ook het onderwerp zijn van een bredere oproep. De wijkenveloppe verschilt van een burgerbegroting, die een fase van oproep tot ideeën omvat, evenals een beslissende stemming die openstaat voor de hele bevolking. De burgerbegroting kan ook een gelegenheid zijn om een debat op gang te brengen over de begrotingsrichtsnoeren en prioriteiten van het overheidsbeleid, terwijl een enveloppe duidelijk gekoppeld is aan de realisatie van een voorziening of een project.
Een wijkraad is een raadgevende vergadering, georganiseerd door een gemeentelijke overheid. Het doel van een dergelijke raad is bewoners informeren, consulteren en betrekken door hen bijeen te brengen omdat ze in dezelfde wijk wonen. De manier waarop een wijkraad wordt georganiseerd, kan sterk verschillen van gemeente tot gemeente.
‘Zelfselectie’ verwijst naar procedures die in principe openstaan voor alle geïnteresseerde personen en die over het algemeen via verschillende communicatiekanalen worden verspreid. Dit principe heeft tot gevolg dat er een overselectie is van mensen die geïntegreerd zijn in de maatschappij en die interesse hebben in politiek.
