Een burgerpanel om te beslissen over een nieuwe tramlijn in Neder-Over-Heembeek

Context

Na 15 jaar investeringen door de Stad Brussel voor de ontwikkeling van huisvesting, collectieve voorzieningen en openbare diensten, staat mobiliteit nu centraal in Neder-Over-Heembeek. De uitdaging is om de wijk beter te verbinden met de rest van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en tegelijkertijd de kwaliteit van de openbare ruimte langs dit tracé te verbeteren.

Bij het ontwerp van een nieuwe tramlijn wilden de MIVB en de Stad het debat al heel vroeg in het proces openen door het publiek vanaf de eerste technische besprekingen bij het project te betrekken. Zo zouden inwoners op een transparante manier betrokken worden bij de fundamentele strategische beslissingen.

Al in de eerste fase van de effectenstudie (2019-2020) werd een panel van acht leden van het publiek opgenomen in de stuurgroep, bestaande uit studiebureaus en het projectteam. Samen deelden ze hun kennis van het gebied en bepaalden ze samen het tracé van de tramlijn.

Doelstellingen

De inwoners en ondernemingen van Neder-Over-Heembeek moeten een alternatief krijgen voor de auto. De nieuwe tramlijn moet aan de volgende doelstellingen voldoen:

• Alle wijken van de Stad Brussel beter verbinden met de rest van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
• Grote mobiliteitsknooppunten met elkaar verbinden.
• De leefbaarheid, veiligheid en gebruiksvriendelijkheid van de openbare ruimte langs het hele tracé verbeteren, dankzij een groot aantal stedelijke voorzieningen. 

Mobilisatie en werving

Er werden acht vertegenwoordigers met verschillende profielen gerekruteerd voor het burgerpanel: één vertegenwoordiger van ondernemers, twee vertegenwoordigers van lokale verenigingen en vijf bewoners met verschillende profielen wat betreft geslacht, leeftijd, woonplaats en vervoerswijze. De kandidaatoproep om deel te nemen aan het burgerpanel werd verspreid onder alle inwoners van de wijk. Bij de oproep voor het eerste panel schreven 43 burgers zich in. Uiteindelijk werden acht kandidaten willekeurig gekozen, met oog voor een diversiteit aan profielen.

Participatievormen

Tijdens de fase van de effectenstudie hielp het burgerpanel bij het analyseren van de bestaande situatie op het gebied van mobiliteit en bij het organiseren van een terreinbezoek voor de technische experts. Ze werden ook betrokken bij de redactie van een vragenlijst die naar alle inwoners werd gestuurd. In de vragenlijst werd hen gevraagd naar de verschillende criteria die belangrijk waren bij de keuze van het type openbaar vervoer: capaciteit van het vervoermiddel, reissnelheid, enzovoort. Zodra de vervoerswijze was gekozen, nam het burgerpanel deel aan de multicriteria-analyse, waarbij elk lid van de stuurgroep punten moest toekennen aan elke optie (infrastructuur, potentieel en toegankelijkheid, mobiliteit, stadsplanning en milieu). Dit resulteerde in vijf prioriteiten die als leidraad dienden voor de analyse van de 23 opties voor het tracé. De leden van het burgerpanel kozen uiteindelijk de route die zij het beste vonden voor de tramlijn, net als de andere leden van de stuurgroep.

In een laatste onderhandelingsproces had elke partner in de stuurgroep evenveel inspraak en werd er bij consensus een definitief tracé gekozen.

Het burgerpanel nam ook deel aan de ontwikkeling van communicatietools en maakte daarbij gebruik van zijn expertise en ervaring. Samen met de andere actoren van het project hebben ze een lijst met veelgestelde vragen (FAQ) opgesteld en informatie over de informatieavonden verspreid.

De fasen van het participatieproces waren als volgt:

• 25/01/2019: vergadering wijkcomité Ransbeek
• 03/04/2019: informatievergadering
• 21/05/2019: panelvergadering: uitleg over missie, context, tramproject
• 18/09/2019: openbare vergadering 1: informatie over de effectenstudie
• 20/10-04/11/2019: online enquête
• 30/11/2019: openbare vergadering 2: presentatie van de multicriteria-analyse
• 01/02/2020: openbare vergadering 3: presentatie van het tramtracé

Resultaten en gevolgen

Aan het einde van de procedure analyseerde de CNDP alle argumenten die het publiek tijdens het debat naar voren had gebracht. Daaruit bleek dat er een diepe kloof bestond tussen de belangrijkste zorg van het publiek, dat een oplossing wilde vinden voor verkeersopstoppingen, algemene mobiliteitsproblemen en het gebrek aan openbaar vervoer, en de opdrachtgevers, die een economisch en toeristisch aantrekkelijke locatie langs de kust willen creëren. Nadat de CNDP de opdrachtgevers had gevraagd om te reageren op de vragen en kritiek van het publiek en zij niet in staat waren om een voldoende en bevredigend antwoord te geven, is het NEO-project tot nader order opgeschort. Naar aanleiding van het verzoek van het publiek om een openbare raadpleging over het openbaar vervoer op het hele eiland, adviseerde de CNDP om de États généraux des mobilités op te richten, een staten-generaal voor mobiliteit, die plaatsvond van mei tot december 2023.

Leerprocess

Het burgerpanel nam deel aan vergaderingen met het projectteam en vertegenwoordigde de stem van de inwoners, verenigingen en ondernemers van de wijk. Ze waren ook een belangrijke spreekbuis om mensen te informeren en uitleg te geven over de lopende besprekingen. In totaal waren ongeveer 350 burgers betrokken bij een van de fasen (panel, online enquête, openbare bijeenkomsten, enzovoort).

Het feit dat een kleine groep inwoners deel uitmaakte van de stuurgroep van het tramproject, zorgde voor aanpassingen en verbeteringen aan het project en de communicatie errond. Deze aanpak is in twee opzichten vernieuwend: zowel wat betreft de plaats die aan de burgers wordt gegeven als het tijdschema van de raadpleging. Het komt namelijk zelden voor dat participatie zo vroeg wordt ingezet, namelijk tijdens de effectenstudie van het project, terwijl dit meestal pas gebeurt tijdens de bouwstudie.