Right to Challenge

Praktijkvoorbeeld | Burgerinterpellaties en petities

Thema
Overheidsinstelling, Burgerschap

Participatieniveaus
Interpellatie

Graden van betrokkenheid
Een mening uiten

Deelnameacties
Burgerinterpellatie

Democratische waarden
Capaciteit tot het nemen van burgerinitiatief

Context en doelstelling

Het Right to Challenge (afgekort R2C) is een principe van burgerparticipatie waarbij de overheid burgers (of een verenigingen van burgers) het recht geeft om haar “uit te dagen”. Burgers geven daarbij aan dat ze een bepaalde dienst of taak even goed of zelfs beter kunnen uitvoeren dan de overheid. Onder bepaalde voorwaarden kan de overheid beslissen om deze taak over te dragen aan deze groep en om daarin bepaalde gevallen financiering aan te verbinden.

De evaluatie van een dergelijk voorstel kan op allerlei vlakken gebeuren. Zo kan het zijn dat men denkt de dienst veel goedkoper aan te kunnen bieden, maar evenzeer dat men voor hetzelfde bedrag een “betere” uitvoering van de dienst of taak kan verzorgen. Deze vorm van participatie komt uit het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Denk bijvoorbeeld aan wijkvoorzieningen (groenvoorzieningen) of sociale voorzieningen als kinderopvang of zelfs onderwijs.

In landen met een historisch sterk middenveld zoals België is dit principe eigenlijk in een andere vorm historisch al zeer hard ingeburgerd. Taken in onderwijs, zorg, integratie worden hier door verengingen uit het middenveld behartigd en deze krijgen daar dan middelen voor via subsidies. Toch zien we ook hier steeds meer burgercollectieven buiten dit traditionele circuit initiatieven opzetten die raken aan overheidsdiensten en ze soms kunnen overnemen. Denk maar aan het beheer van een publieke ruimte langs het kanaal, zoals “Au Bord de l’Eau”, of het installeren van een openbaar zwembad zoals Flow.

Daarom heeft de Vlaamse Overheid in 2019 een aantal uitgangspunten laten vastleggen voor R2C, onder meer op basis van buitenlandse ervaringen. Of men dit nu formeel R2C noemt of niet (in Brussel is dat nog niet het geval), is eigenlijk ondergeschikt aan het principe van omgaan met uitgebreide burgerinitiatieven die met overheidstaken overlappen of ze zelf overnemen.

Participatievorm

Dit soort burgerparticipatie is best ingrijpend en zal dus zeer goed overdacht moeten worden. Je kan niet zomaar een overheidsdienst overlaten aan een groep burgers. Een goed regelgevend kader is dus cruciaal om duidelijkheid te scheppen over wat kan en niet. Maar er is ook een noodzaak om binnen de administratie een duidelijk aanspreekpunt te hebben voor burgers die hiermee van start willen gaan. Tenzij het over een zeer eenvoudige taak gaat, zullen deze namelijk moeten geholpen worden doorheen de administratieve en juridische kaders die soms zeer uitgebreid kunnen zijn. Een ander belangrijk uitgangspunt is het bekijken of de burgergroep voldoende draagvlak heeft om haar project met een zeker continuïteit uit te voeren. Het heeft geen zin om bijvoorbeeld een kinderopvang door een burgercollectief van jonge ouders te laten uitvoeren als die na een paar maanden alweer ophoudt en de overheid dan de dienst terug moet overnemen. In Nederland vragen de meeste steden dat een burgergroep die een R2C wil indienen sowieso de vorm van een rechtsvennootschap aanneemt (in België zou dit dan het equivalent van een VZW zijn, maar een coöperatieve vennootschap zou bijvoorbeeld ook mogelijk zijn).

Uitdagingen en evalutie

R2C past wel in een bepaalde burgerschapsvisie waarbij burgers zelf initiatief nemen om hun omgeving te verbeteren. Eén van de risico’s daarbij is natuurlijk dat bepaalde burgers daar meer middelen (kennis, netwerk, …) voor zullen hebben dan andere. Het is dan ook niet de bedoeling dat R2C gebruikt wordt om diensten af te stoten naar burgers. Anderzijds tonen voorbeelden zoals in Rotterdam en Utrecht dat het net vaak organisaties met een sociale inslag zijn die het middel gebruiken omdat ze bepaalde diensten willen aanbieden, bijvoorbeeld in de zorg, die ze nu gebrekkig geleverd vinden. Denk aan organisaties die bijvoorbeeld daklozen willen helpen met geestelijke gezondheidszorg, of een tuinproject voor mensen met een beperking etc…

Het principe verwacht ook veel flexibiliteit van de administratie omdat burgers niet in bestaande kaders werken. Evaluaties van R2C in Rotterdam tonen bijvoorbeeld het belang aan van een vroeg contact tussen potentiële initiatiefnemers en de stadsdiensten. Dit laat de overheid toe om vrij snel een eerste evaluatie te maken van het aangebrachte idee, maar geeft de burgers ook duidelijkheid over de haalbaarheid en de uitdagingen (bv. regelgevend kader) m.b.t. hun project. Dit kan een teleurstelling beperken aan beide zijden op een later moment.

Een andere uitdaging bij dit soort participatieprojecten is dat burgers verschillende functies gaan combineren die bij de overheid in gescheiden diensten zijn ondergebracht (bijv. een project dat beplanting en zorg combineert). Burgers moeten dan met verschillende diensten in gesprek gaan, die mogelijk anders naar het project kijken. Een centraal aanspreekpunt voor burgers binnen de administratie kan dit verhelpen. Dit kan een participatie-ambtenaar zijn die voor de burgers de connectie maakt met de verschillende diensten.

Ervaring leert ook dat een overheid een flexibele analyse van het burgervoorstel moet kunnen hanteren, waarbij gekeken wordt naar de mate waarin het burgervoorstel ingrijpend is. Een eenvoudig project (vb. een buurttuin onderhouden) moet waarschijnlijk niet een even uitgebreide procedure doorlopen als een project dat complexer is, zoals het organiseren van kinderopvang.

Wat de ervaring in Rotterdam ook aantoont is dat, zelfs als initiatieven niet tot een concreet project komen, ze in een aantal gevallen de stad kunnen aanzetten tot een verbetering van een bestaande dienst. Zo was een project rond informeel taalonderwijs een stimulans voor de stad om een aantal problemen in het bestaande project daarrond zelf aan te pakken. De initiatieven zijn dan een signaal voor de overheid dat er een duidelijk probleem is dat ze mogelijk zelf niet zag.

Bij de evaluatie van R2C in Rotterdam kwam dit “stok achter de deur” aspect bij initiatiefnemers naar voor als één van de motivaties om een burgerinitiatief te nemen. Anderzijds hebben velen kritiek op de term “challenge” omdat die een negatieve tegenstelling oproept. In de projecten komt het uiteindelijk steeds tot een samenwerken tussen initiatiefnemers en stadsdiensten.

Vaak komen initiatieven ook van bestaande organisaties die al subsidies of steun krijgen via andere kanalen en die dat via R2C structureler willen organiseren. In veel organisaties gaat heel veel tijd verloren door aanvragen en rapporteren van disparate subsidie en steun. Dan kan R2C daar ten dele een oplossing voor zijn. Maar dan moet die ondersteuning dan wel heel duidelijk en transparant georganiseerd zijn. Anderzijds is R2C vaak niet genoeg om alle taken financieel te dekken, want een R2C houdt net doorgaans in dat er méér gedaan wordt dan het bestaande stadsbudget dekt.

Initieel vraagt het veel werk om de verschillende projecten telkens te analyseren en te begeleiden. Mettertijd kan daar enige structuur in worden aangebracht. Zo gaat een groot deel van de projecten in Rotterdam over groenbeheer en heeft die dienst een loket geopend voor dergelijke aanvragen. Bovendien zijn bepaalde medewerkers goed op de hoogte van R2C. 

In Vlaanderen is er na de invoering van de wet nog geen grote stormloop op R2C vanuit de steden. Zoals in de inleiding werd aangegeven ligt dat volgens sommigen aan de reeds bestaande cultuur van een middenveld dat ondersteund wordt om dit soort taken uit te voeren.

Meer over hetzelfde onderwerp

Verdere info

Nuttige links