BRI-Co-project: gemeenschapsactie op wijkniveau

Context

Het BRI-Co (het Bureau de recherche et d'investigation sur les communs) is een sociaal wijkinterventie-initiatief van het onderzoeks-interventieteam van de Federatie van de Maatschappelijke Diensten (FdSS). Het doel van de BRI-Co’s is om ‘reparaties’ te identificeren die nodig zijn in verschillende wijken. Met reparaties worden zowel materiële als sociale kwesties bedoeld. De maatregel werd tussen eind 2021 en 2022 in een tiental Brusselse gemeenten ingevoerd en in 2023 verlengd.

Doelstellingen

Het BRI-Co werd ingezet bij de aanpak van de coronacrisis, om voor verbinding te zorgen in wijken die het meest blootgesteld waren aan de beperkingen en gevolgen van de epidemie. Het BRI-Co werkt op twee fronten wat betreft participatie van de inwoners: het uitvoeren van concrete acties en het bevorderen van burgerparticipatie en collectieve actie.

Deze gemeenschapsactie heeft het mogelijk gemaakt om (opnieuw) wijkcomités op te richten in arbeiderswijken, om ruimten voor jongeren of verenigingen in te richten en om te experimenteren met ‘ontmoetingstafels’, in de geest van de ‘wijktafels’ in Québec.

Mobilisatie, werving en participatievormen

Het BRI-Co is een eenvoudig instrument, gebaseerd op gezelligheid en het verzamelen van vrije meningsuiting, en buiten het kader van de burgerraadpleging, die soms te beperkend is: een gezellige maaltijd, de hele dag door drankjes, ‘bellemannen’ die de aandacht trekken en werving van deur tot deur. Maatschappelijk werkers en onderzoekers gaan een dialoog aan over mogelijke ‘reparaties’, om bewoners en gebruikers van de wijk de kans te geven hun mening te geven over de problemen waar ze dagelijks mee te maken hebben. Aan elk atelier nemen tussen de 30 en 100 mensen deel.

“De BRI-Co’s gaan in tegen complexe, geïnstitutionaliseerde participatieprocessen en hanteren een volkse en traditionele werkwijze. ‘Bellemannen’ die rondgaan in de wijken, een maaltijd aanbieden, gezellige en esthetische ruimten creëren, niet spreken volgens een hiërarchie, onvoorwaardelijk luisteren en informele communicatie lijken eenvoudige maar veelbelovende elementen” (Voorwoord van Céline Nieuwenhuys, Algemeen secretaris van de FdSS, in: (Vleminckx, Cherifi, Angé, 2024, p.3))

Vanaf 2022 werd de beslissing om een BRI-Co op te richten genomen onafhankelijk van statistische indicatoren over de aanpak van de coronacrisis (sociaaleconomisch niveau, vaccinatiegraad) en op basis van verzoeken van verenigingen of overheidsinstanties. Eind 2022 waren er BRI-Co’s in zeventien microwijken in tien gemeenten. De website van de FdSS heeft hierover een actuele lijst.

Resultaten en gevolgen

Het BRI-Co is gebaseerd op ‘outreaching’, om rekening te houden met de dagelijkse realiteit van burgers en om te bestrijden dat burgers hun rechten niet gebruiken of ze als ontoegankelijk ervaren. In elke wijk verzamelden de onderzoekers de standpunten van de buurtbewoners en kwamen er verschillende dynamieken naar voren. De ‘reparatiekaart’ die door de interventieteams is opgesteld, bevat enkele projecten die momenteel lopende zijn, zoals de oprichting of vernieuwing van een wijkcomité, de opening van een permanent lokaal en de organisatie van burgerinterpellaties.

De betrokkenheid van bewoners varieerde van plaats tot plaats. Sommige comités waren in staat om op lange termijn kleine groepen bewoners op regelmatige basis samen te brengen, terwijl andere slechts één deelnemer hadden of volledig uit verenigingen of instellingen bestonden. Van alle experimenten waren er twee die structurele problemen konden aanpakken: huisvesting en werkgelegenheid. In het eerste geval bestond het initiatief uit een politiek café om een burgerinterpellatie over de gentrificatie van de wijk voor te bereiden; in het tweede geval sloeg het BRI-Co de handen in elkaar met het project ‘Territoire Zéro Chômeur’ (gebied zonder werkloosheid) om te helpen bij de oprichting van een ‘tewerkstellingsbedrijf’; met andere woorden een collectief dat mensen in dienst kon nemen om aan de behoeften van de wijk te voldoen.

Leerproces

Een van de bezwaren van de actoren in het veld is dat het BRI-Co “kon worden gepercipieerd als het ‘zoveelste’ project, aangezien er in Brussel op het vlak van ‘burgeroverleg’ al veel instrumenten [...] waren.” (p.20), waardoor de vrees ontstaat dat er een overbevraging is en te weinig animo. In een poging om deze situatie te verhelpen, benadrukt het BRI-Co-team dat het belangrijk is dat er garanties zijn dat er naar voorstellen wordt geluisterd en dat ze worden aangenomen. Het BRI-Co benadrukt hierbij het belang van een derde partij, die als neutraal wordt gezien, om kritische feedback van inwoners te verzamelen. Deze ervaring heeft de organisatie een transversale kijk gegeven op de problemen waarmee Brusselse wijken te maken hebben. Het leverde ook een aantal belangrijke lessen op voor participatie. Ten eerste op het gebied van mobilisatie, met het gebruik van ‘bellemannen’ en lokale steunpunten. De informatieflyer werd tijdens het initiatief opnieuw ontworpen in de vorm van een eenvoudige uitnodigingskaart, vereenvoudigd en ontdaan van alle jargon.

Het team besteedde ook bijzondere aandacht aan de keuze van de locaties, door locaties te zoeken die toegankelijk waren en als neutraal werden ervaren. De realiteit van de beschikbare locaties maakte deze doelstelling echter moeilijk haalbaar: meestal werden de bijeenkomsten gehouden in ruimten die verbonden waren aan culturele centra of openbare instellingen. Het wordt dan juist een kans om deze plekken, die soms ruimtelijk dichtbij maar cultureel ver verwijderd zijn, eigen te maken door hun gebruikelijke functie te veranderen via openbare bijeenkomsten of gemeenschappelijke maaltijden. Het BRI-Co kan ook een mogelijk tijdelijk gebruik of nieuw gebruik van een locatie omvatten.

Tot slot is een van de belangrijkste beperkingen van deze ruimte voor meningsuiting de korte en eenmalige tijdsspanne, zoals vaak het geval is bij projecten van burgerparticipatie. Hoewel het project drie volledige dagen ter plaatse werd uitgevoerd, blijft de ervaring vluchtig en zelfs abrupt aanvoelen. Dit roept de vraag op hoe we meer permanente ruimtes voor deelname en uitwisseling kunnen behouden.