Burgervergaderingen in Ierland: tien jaar ervaring

Context

Ierland heeft sinds 2010 veel ervaring met deliberatieve democratie: eerst dankzij de Constitutional Convention (2012-2014), waarin kwesties als het homohuwelijk en het verbod op godslastering werden behandeld, en vervolgens met de Citizens' Assembly (2016-2018) en latere edities daarvan in 2022 en 2023. Terwijl de eerste vergadering, de Constitutional Convention, een gemengde vergadering van burgers en politici betrof (66 gelote burgers en 33 politici), bestonden alle andere volksvergaderingen sindsdien uitsluitend uit burgers. 

De Citizens' Assembly van 2016-2018 heeft in elf weekenden vijf onderwerpen behandeld, waaronder het recht op abortus, vergrijzing, klimaatverandering, de manier waarop referenda worden georganiseerd, en parlementaire mandaten voor bepaalde duur.  

Het bijzondere aan de Ierse context is dat zes voorstellen van de Citizens' Assembly aan een nationaal referendum werden onderworpen, en dat drie daarvan door de Ierse bevolking werden aanvaard. Dat toont de samenhang aan tussen een vergadering die voorstellen doet en de bevolking die erover kan stemmen. In dit geval wordt het referendum soms de schakel genoemd tussen een minipubliek en een maxipubliek.  In Ierland moeten alle vragen over grondwetswijzigingen onderhevig zijn aan een referendum. Daarom worden de grondwetswijzigingen die door de Citizens' Assembly worden voorgesteld aan iedereen voorgelegd via een referendum, maar de andere onderwerpen volgen niet noodzakelijkerwijs deze weg. 

Doelstellingen en mobilisatie

In dit deel worden de praktische details beschreven, gebaseerd op de weekenden gewijd aan klimaatverandering in oktober en november 2017. Afhankelijk van het thema, kent de organisatie van dergelijke weekends kleine aanpassingen.  

De Citizens' Assembly bestond toen uit 99 gelote burgers  volgens een stratificatie op basis van leeftijd, geslacht, sociale klasse en regionale verdeling. De honderdste persoon was de voorzitter van de vergadering: Mary Laffoy, een gepensioneerde opperrechter. Burgers werden uitgenodigd om over de volgende kwestie te discussiëren: “Hoe kan Ierland een voortrekkersrol spelen in de strijd tegen klimaatverandering? ”  

Tijdens het eerste weekend discussieerde het publiek over klimaatwetenschap, de gevolgen van klimaatverandering en het energiebeleid. Het tweede weekend was gericht op de sectoren energie, transport en landbouw, en maakte het mogelijk om de definitieve aanbevelingen van de vergadering op te stellen. Deze sectoren werden geïdentificeerd als grootste bron van uitstoot in Ierland (Knoca, Knowledge network on Climate Assemblies).

Een van de opvallende kenmerken van de Citizens' Assembly was de samenwerking met het maatschappelijk middenveld en belanghebbenden. De Citizens' Assembly ontving 1205 openbare inzendingen over dit onderwerp, van niet-gouvernementele organisaties, representatieve groepen, milieu- en andere belangengroepen, politieke partijen, bedrijven, academici en burgers. Ze dienden berichten of schriftelijke verslagen in om deel te nemen aan het klimaatoverleg van de Citizens' Assembly. Volgens de website van de Citizens' Assembly vormden de publieke bijdragen een belangrijke hulp voor het secretariaat en de adviesgroep van deskundigen bij het ontwikkelen van het werkprogramma van de Citizens' Assembly.

De leersessies hielden rekening met verschillende vormen van kennis en bevatten soms getuigenissen en persoonlijke verhalen van mensen die ervaring met het onderwerp hebben. Na het eerste weekend werden de deelnemers uitgenodigd om vragen voor te stellen waarover ze zouden willen stemmen. Op basis van deze suggesties stelden de voorzitter en het secretariaat, met de hulp van de adviesgroep van deskundigen en de stuurgroep, de vragen op (d.w.z. de tekst van de voorstellen die ter referendum moest worden voorgelegd), die vervolgens als ontwerpstembiljet ter beraadslaging werden voorgelegd. Dit voorlopige stembiljet werd vervolgens vóór de tweede weekendzitting naar de voltallige Citizens' Assembly gestuurd. In de week voorafgaand aan de tweede sessie werden de deelnemers uitgenodigd om hun feedback, suggesties, wijzigingen en opmerkingen in te sturen (zie online).

Nadat de stemming was geaccepteerd, werd over elk van de dertien aanbevelingen geheim gestemd (bij meerderheid van stemmen). De deliberaties over de klimaatverandering hebben de hoogste score behaald van alle onderzochte kwesties, met 80 % of meer burgers die voor elke aanbeveling stemde (zie online).

Resultaten en follow-up

De leden van de Citizens' Assembly hebben de regering geadviseerd over het beleid inzake klimaatverandering, met dertien aanbevelingen. In juli 2018 werd een bijzondere parlementaire commissie opgericht, de Joint Oireachtas Committee on Climate Action (JOCCA), die in 2019 invloed heeft gehad op het ‘Climate Action Plan’ van de regering en in 2020 op de ‘Climate Action Bill’, met als doel de aanbevelingen van de Citizens' Assembly te beoordelen en erop te reageren.  

De commissie onderzocht de dertien aanbevelingen over een periode van zeven maanden en gaf een gedetailleerd antwoord op elke aanbeveling. De JOCCA heeft de aanbevelingen van de burgers uitgewerkt in 42 prioritaire aanbevelingen en 39 aanvullende aanbevelingen, zoals een volledige herziening van de kaderwet op het klimaat van 2015.  

Hoewel de commissie de aanbevelingen van de burgers grotendeels aanvaardde, verwierp ze het centrale voorstel van een algemene CO2-heffing en een belasting op de broeikasgassen voor de landbouwsector. 

Kortom, de invloed van de Ierse Citizens' Assembly op het klimaatbeleid is erg groot, wat opmerkelijk is. De Citizens' Assembly heeft bijgedragen aan de nieuwe bestuurs- en verantwoordingsstructuren die in het klimaatactieplan zijn uiteengezet, en de voorgestelde risicobeperkende- en aanpassingsmaatregelen werden algemeen aangenomen. 

Leerproces

Op het gebied van inclusie slaagden de organisatoren er niet in om sociaaleconomisch kwetsbare groepen en landbouwers, die bijzonder ondervertegenwoordigd waren in de Citizens' Assembly, voldoende te mobiliseren. Dit kan worden verklaard door het feit dat de leden van de Citizens' Assembly niet werden betaald voor hun deelname, waardoor het misschien onmogelijk of te duur was om deel te nemen tijdens het weekend. 

Een andere beperking betreft de wettelijke voorwaarden voor deelname. Om deel te nemen aan de Raad moeten de deelnemers ingeschreven staan op de kiezerslijsten en gemachtigd zijn om deel te nemen aan een referendum. Dit betekent dat alleen mensen die staatsburger en minstens 18 jaar oud zijn kunnen deelnemen aan de Citizens' Assembly. 

Vanaf 2020 behandelt de Citizens' Assembly niet langer een reeks verschillende onderwerpen in één vergadering (deze handelswijze komt voort uit de eerste Constitutional Convention), maar wordt gefocust op één onderwerp, zoals gendergelijkheid (2020-2021), achteruitgang van de biodiversiteit of de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester van Dublin op basis van het algemeen kiesrecht (beide in 2022) en drugsgebruik (2023).  

In het laatste referendum van 8 maart 2024 (met een dubbele stemming), stemden de Ierse kiezers tegen de aanbeveling van de Citizens' Assembly om de Ierse Grondwet van 1937 te herschrijven en de paragrafen over de rol van de vrouw en de definitie van het gezin te schrappen. Op de vraag of de definitie van het gezin breder moest worden omschreven, met “duurzame relaties”, stemde 67 % van het publiek tegen. Wat betreft het vervangen van een verwijzing naar “vrouwen aan de haard”, door een nieuwe bepaling die de rol van verzorgers binnen het gezin erkent (zonder het geslacht te definiëren), stemde 74 % van de kiezers tegen. De opkomst bedroeg 44 %. 

David Farrell, een Ierse politicoloog en internationaal adviseur op het gebied van volksvergaderingen, zei dat de volksvergadering niet te ver van het grote publiek stond, maar dat de regering formuleringen had opgesteld die niet overeenkwamen met de aanbevelingen van de Citizens' Assembly. Daardoor heeft de regering de aanbevelingen grotendeels genegeerd in plaats van ze te gebruiken, zoals ze wel had gedaan bij het referendum inzake abortus. De politicoloog riep op tot meer transparantie tijdens de cruciale fase waarin vertegenwoordigers van de regering de aanbevelingen van de Citizens' Assembly ontvangen en beslissen wat er aan een referendum zal worden onderworpen en hoe dat zal worden geformuleerd (zie online). 

Ierland, dat lange tijd werd beschouwd als een modelland op het gebied van burgerraden, moet net als alle andere landen lessen trekken uit deze recente ervaringen. Het land moet doorgaan met het verbeteren van de democratische vernieuwingen die zijn ingevoerd.