Participatie.brussels

Context en doelstelling

Spanje heeft een golf van protesten gekend in de nasleep van de financiële crisis en het bezuinigingsbeleid. Dit mondde uit in de bezetting van het centrale plein, Puerta del Sol, in Madrid in 2011, een beweging die ook bekend staat als "15M" (naar de datum 15 mei 2011) of "Indignados" (verontwaardigden).

Tijdens de wekenlange bezetting van het plein begonnen burgers, die opriepen tot "echte democratie nu", met het opzetten van collectieve acties. Midden op Puerta del Sol ontwikkelden activisten een platform waarop iedereen politieke voorstellen kon doen. Het "Propongo" platform, ontworpen als gratis software, stelde gebruikers in staat om ideeën naar voren te brengen, die vervolgens ter stemming werden gebracht.

De vraag naar meer mogelijkheden om deel te nemen aan de politieke besluitvorming en de mogelijkheid om dit te doen via een online platform krijgt vorm binnen de sociale beweging. Deze eis krijgt bijval van de gemeente aangevoerd door Manuela Carmena (2015-2019), die daarbij op de steun kan rekenen van een "Ahora Madrid"-coalitie.

Deze coalitie is onderdeel van de protestbeweging tegen het bezuinigingsbeleid. Ze bestaat ook grotendeels uit leden van Podemos, de politieke partij die is ontstaan uit de 15M-beweging. De regering-Carmena heeft zich gehouden aan haar verkiezingsbelofte om instrumenten voor digitale burgerparticipatie op te zetten en voerde de burgerbegroting uit als onderdeel van Decide Madrid.

Decide Madrid is een online participatieplatform, ondersteund door de open-source software Consul, dat bedoeld is om het gemeentelijk beheer open te stellen. Het biedt de mogelijkheid om:

voorstellen voor beleidswijzigingen (burgerinitiatieven) en andere acties aan de gemeenteraad voor te leggen (propuestas) ter beoordeling. Deze kunnen resulteren in actie of ter bespreking worden voorgelegd aan de gemeenteraad van Madrid als ze de steun krijgen van ten minste 1% van de stemgerechtigden in Madrid (~27.000).
te reageren op online raadplegingen van de gemeenteraad over nieuwe wetgeving of nieuw beleid (procesos)
deel te nemen aan debatten met andere burgers (debates)
rechtstreeks te stemmen over gemeentelijk beleid, beslissingen of acties (votaciones)
deel te nemen aan het jaarlijkse burgerbegrotingsproces van de stad (presupuestos participativos)

De rest van deze tekst richt zich op deze laatste optie.

Participatievorm

De burgerbegroting is een besluitvormingsproces waarbij burgers overleggen en beslissen hoe een deel van de overheidsbegroting wordt besteed. De burgerbegroting van Madrid bestaat uit twee gedeelten: een gedeelte van 70 miljoen euro wordt gebruikt om projecten of infrastructuur op buurtniveau te financieren. Het doel is om prioriteit te geven aan de meest kansarme mensen, met het oog op sociale herverdeling. Het andere gedeelte heeft betrekking op de stad als geheel, voor een bedrag van 30 miljoen euro. Deze cijfers zijn indicatief, aangezien de begroting sinds de invoering ervan in 2015 schommelt tussen 100, 60 en 50 miljoen euro.

De kenmerken van de burgerbegroting van Madrid zijn de volgende:

Alle inwoners van 16 jaar en ouder kunnen voorstellen indienen, deelnemen aan het debat en stemmen
Voorstellen indienen en stemmen kan door in te loggen op Decide Madrid of door bij fysieke stembureaus langs te gaan
Naast online overleg zijn er ook bijeenkomsten en introductiesessies op verschillende locaties en in verschillende wijken van de stad
Deelnemers stemmen zowel op voorstellen voor de hele stad als op voorstellen voor de hele wijk (waarbij slechts één wijk per deelnemer wordt gekozen)

De voorgestelde projecten kunnen betrekking hebben op de volgende beleidsterreinen:

De verbetering van ruimten of faciliteiten die eigendom zijn van de gemeente (bijv. verlichting, bestrating, speeltuinen, hondenuitlaatplaatsen, basketbalvelden).
Renovatie of verbetering van gemeentelijke voorzieningen (bijv. bejaardenhuizen, sportcentra, huisvesting voor vrouwen die slachtoffer zijn van machistisch geweld ...).
Aanleg of herinrichting van groene ruimten
Vervanging of installatie van straatmeubilair (bijv. banken, fonteinen, lantaarnpalen of afvalbakken)

De burgerbegroting bestaat uit zes belangrijke fasen:

Verzamelen van voorstellen
Steun zoeken voor de voorstellen, ze rangschikken en prioriteren
Bespreken van goedgekeurde voorstellen onder de deelnemers (over een periode van 45 dagen)
Beoordelen van de technische haalbaarheid van de voorstellen door de administratie
Deelnemers stemmen over de voorstellen
Uitvoeren van de winnende projecten door de gemeenteraad

Resultaten en follow-up

De editie 2021-2022 van de burgerbegroting had een totaalbudget van 50 miljoen euro (15 miljoen euro voor stadsbrede projecten en 35 miljoen euro voor wijkgerelateerde projecten), wat de helft is van het budget van de vorige editie in 2019, waarvoor een totaalbudget van 100 miljoen euro was uitgetrokken.

Wat deelname betreft, trok de eerste editie in 2016 45.533 deelnemers. Het deelnamepercentage steeg in 2017 met 67.132 personen en bereikte 91.032 in 2018. Sinds de editie van 2019, met 75.600 deelnemers, is deelname echter gedaald. De laatste fase begon in 2021 met een burgerbegroting gespreid over twee jaar, waarbij de in 2021/2022 opgestelde en in stemming gebrachte voorstellen vanaf 2023 uitgevoerd moesten worden. Er kwamen 49.535 deelnemers op af waarbij 209 projecten werden aangenomen in de eindfase.

Deze wisselende aantallen deelnemers kunnen onder andere worden verklaard door de uiteenlopende bedragen die zijn toegekend. Andere burgerbegrotingen hebben aangetoond dat een groot budget op meer publieke belangstelling kan rekenen en dat burgers daardoor makkelijker te motiveren zijn om mee te doen.

De burgerbegroting heeft het vooral mogelijk gemaakt om projecten te realiseren die gericht zijn op de ontwikkeling en renovatie van infrastructuur, omdat dit de burgers na aan het hart lag, maar niet altijd door de gemeente was gepland. Er werden ook enkele sociale projecten ontwikkeld.

Leerprocessen

Het Decide Madrid-platform zorgde ervoor dat burgers minder konden overleggen tijdens de ontwikkelings- en debatfase van de voorstellen, in vergelijking met een burgerbegroting die voornamelijk offline plaatsvindt. Het feit dat er op het platform minder mogelijkheden tot overleg zijn, is de voornaamste vorm van kritiek op het systeem, omdat sommigen vrezen dat de gemeenteraad van Madrid door het ontbreken van overleg mogelijk een besluit neemt dat de publieke opinie in de breedste zin van het woord weerspiegelt maar waarbij diegenen die een andere mening hebben over een onderwerp, onvoldoende aan bod komen (bron: Participedia).

Uit de statistieken over deelname (ingedeeld naar leeftijd, geslacht en wijk) die voor elke editie van de burgerbegroting worden gepubliceerd, blijkt dat het platform gendergelijkheid bereikt, met 50,51% vrouwen en 49,23% mannen (voor editie 2021). De statistieken maken het echter niet mogelijk om nauwkeuriger te bepalen welke etnische, socio-professionele of religieuze groepen meer of minder meedoen aan de burgerbegroting.

In het algemeen wijzen deze cijfers op twee tekortkomingen als het gaat om het inclusieve karakter van het platform. De deelname van jongeren en ouderen is eerder beperkt:

De deelname van 16-19-jarigen is 2,2%, van 20-24-jarigen 2,9% en van 25-19-jarigen 4,18%.
Slechts 10% van de deelnemers was 65 jaar of ouder, terwijl 23% van de Madrileense bevolking binnen deze leeftijdscategorie valt. Dat kan worden verklaard door het over het algemeen lagere niveau van internetgebruik en digitale vaardigheden onder oudere volwassenen. Hoewel Decide Madrid mogelijkheden biedt voor face-to-face participatie, zou terughoudendheid om de online site te gebruiken een belemmering kunnen vormen voor hun deelname.

Het maatschappelijk middenveld, en met name buurtverenigingen, reageerden sceptisch op het Decide-platform, omdat ze gewend waren om directer en met meer inspraak te participeren en ook om een bemiddelende rol te spelen tussen belangenorganisaties en de overheid. Intermediaire organisaties of belangengroepen hebben immers geen ruimte of speciale status op het platform of tijdens het proces. Om dit te verhelpen zijn er een aantal fora voor overleg met maatschappelijke middenveldorganisaties en belanghebbenden opgezet, zoals lokale fora.

Afgezien van deze verbeterpunten is de burgerbegroting van Madrid een innovatief project dat er, in ieder geval qua opzet, in geslaagd is om op korte tijd een betere, meer democratische en directere participatie tot stand te brengen.

Burgerbegroting van Madrid

Decide Madrid