G1000 "We need to talk"

Context

Een consortium van zes organisaties van het maatschappelijk middenveld (Itinera, de Vrijdaggroep, het Egmontinstituut, LEVL, Aula Magna en G1000) vormde zich begin 2023 rond het project ‘We Need To Talk ‘. Het doel van dit project is om een burgerdebat te stimuleren over de kwestie van de financiering van politieke partijen in België, waarbij een panel van burgers door het lot werd aangewezen om een hervormingsvoorstel te formuleren en te verdedigen.

Om het project tot een goed einde te brengen, heeft de focusgroep achter ‘We Need To Talk’ samengewerkt met een aantal partners: DDB voor de communicatiecampagne, Glassroots voor de organisatie van het burgerpanel, MAS Research voor de loting van burgers, De Wakkere Burger en Citoyenneté & Participation voor de participatieve strategie, en Tree company voor het gebruik van de online participatietool Rhetoric.

Het onderwerp partijfinanciering is gekozen voor dit project, niet in de laatste plaats vanwege de politieke impasse over deze kwestie, die te wijten is aan het feit dat de partijen hierin zowel rechter als partij zijn. Het onderwerp werd ook gekozen vanwege de interesse die het wekt bij burgers, de impact die het heeft op de werking van de politiek en de vermelding ervan in het huidige federale regeerakkoord.

Ter herinnering: Belgische politieke partijen worden jaarlijks voor 75 miljoen euro gefinancierd met overheidssubsidies (d.w.z. 74 % van hun financiering) en hun uitgaven worden niet streng gecontroleerd. Er bestaat een algemene consensus over de noodzaak van een hervorming op dit gebied, maar de politieke wereld raakt het er niet over eens. Aangezien partijen grotendeels door de belastingbetaler worden gefinancierd, leek het de organisatoren van ‘We Need To Talk’ vanuit democratisch oogpunt logisch om burgers inspraak te geven.

Doelstellingen

Het project ‘We Need To Talk’ heeft vier initiële doelstellingen:

een groot publiek debat organiseren via de nationale media;
een rapport opstellen met samenhangende en ambitieuze aanbevelingen geformuleerd door een divers burgerpanel;
het politieke debat vooruithelpen met het oog op de hervorming van de financiering van politieke partijen op basis van de aanbevelingen;
helpen om de kloof tussen burgers en politici te verkleinen.

Vanuit een breder perspectief wil ‘We Need To Talk’ de competentie van burgers aantonen: door een diverse groep burgers de nodige tijd en middelen te geven, zijn ze in staat om na een geïnformeerd debat samen redelijke en relevante voorstellen te formuleren over complexe politieke kwesties.

Participatievormen

Het burgerdebat ‘We Need To Talk’ verliep in drie fasen:

Mediacampagne en open discussie
Beraadslaging van het burgerpanel
Aanbevelingen formuleren aan beleidsmakers

Fase 1 : open discussie

Tussen 2 februari en 24 maart 2023 werden alle geïnteresseerde burgers uitgenodigd om hun mening te geven over de financiering van politieke partijen via een ‘open discussie’ die gehouden werd via de online tool Rhetoric, op de website weneedtotalk.be en in artikels op de websites van verschillende partnermedia. Concreet werden gebruikers uitgenodigd om een standpunt in te nemen voor, tegen of zonder mening over verschillende standpunten met betrekking tot de financiering van politieke partijen. Er werd ook gevraagd om hun antwoord te rechtvaardigen en zich te positioneren ten opzichte van de argumenten van andere gebruikers.

De resultaten van dit ‘publieke debat’ werden gebundeld in een ‘Rapport open discussie’ en ter overweging doorgestuurd naar de leden van het burgerpanel.

In deze fase van open discussie was er ook een grote communicatie-inspanning in de nationale media. Het thema en de methode werden toegelicht op een persconferentie en in een persbericht.

Fase 2 : burgerpanel

Vervolgens kwamen tussen 25 maart en 14 mei 2023 zestig gelote burgers gedurende drie weekenden bijeen om te debatteren, aanbevelingen te formuleren en standpunt in te nemen over aanbevelingen voor de hervorming van het partijfinancieringssysteem.

Tijdens het eerste weekend kregen de panelleden informatie over het onderwerp van experten. De voorzitters of vertegenwoordigers van de politieke partijen presenteerden hun standpunten en beantwoordden vragen van de panelleden.

De beraadslaging, die afwisselend werd gehouden in kleine groepen en plenaire sessies, werd geleid door een team van professionele facilitatoren. Tijdens de laatste namiddag stemde het panel over de aanbevelingen. ‘We Need To Talk’ raakte het eens over 34 aanbevelingen.

Fase 3 : terugkoppeling

Tot slot werden de resultaten van het panel in de tweede helft van mei 2023 gepresenteerd aan het brede publiek en de betrokken actoren.

Mobilisatie en werving

‘We Need To Talk’ kreeg vanaf het begin uitgebreide media-aandacht, met berichtgeving in de pers en publieke media in zowel het noorden als het zuiden van het land, wat ervoor zorgde dat meer dan 1.200 mensen hebben deelgenomen aan de open discussie.

De panelleden werden in twee stappen geselecteerd door middel van een gestratificeerde loting. Er werden eerst 16.200 uitnodigingsbrieven verstuurd naar een willekeurige steekproef uit een database van Infobel, waarbij een representatieve verdeling van de Belgische bevolking werd gegarandeerd volgens de volgende criteria: provincie, taal, gender, leeftijd en sociale klasse. Vervolgens werden 60 mensen geloot uit degenen die positief hadden gereageerd op de eerste uitnodiging, met een eerlijke verdeling wat betreft leeftijd, gender, opleidingsniveau, woonplaats en herkomst.

Resultaten en gevolgen

Aan het eind van de drie weekenden van beraadslagingen deed het burgerpanel 34 aanbevelingen. Vier woordvoerders van het panel brachten de aanbevelingen, gebundeld in een openbaar rapport, over in het parlement door deel te nemen aan verschillende vergaderingen van de commissie Grondwet en Institutionele Vernieuwing van de Kamer van volksvertegenwoordigers.

Leerproces

Omdat het een bottom-up initiatief was, d.w.z. geïnitieerd door actoren uit het maatschappelijk middenveld en niet door een overheid, was de uitkomst van het project ‘We Need To Talk’ onzeker. Het was effectief voorzien om de resultaten van het burgerpanel door te sturen naar de betrokken actoren, de vertegenwoordigers en leden van politieke partijen die parlementslid zijn, maar er kon niets worden gegarandeerd wat betreft de opvolging van de aanbevelingen, aangezien dit een exclusieve bevoegdheid van de regering is.

Om dit gebrek aan voorafgaand politiek mandaat te compenseren, is er voor de start van het project en na afloop van het panel uitgebreid contact geweest met belanghebbenden. Het doel was om de legitimiteit van het project te vergroten en steun te creëren onder de belangrijkste belanghebbenden.

Tot de belangrijke belanghebbenden behoren politieke partijen via hun voorzitters of naaste medewerkers, maar ook wetgevende organen zoals het voorzitterschap van de Kamer en de Senaat en het voorzitterschap van de commissie Grondwet en Institutionele Vernieuwing, die verantwoordelijk is voor de partijfinanciering.

Voordat het initiatief publiekelijk werd aangekondigd, presenteerden de initiatiefnemers het project aan alle partijvoorzitters, vroegen hen om feedback en nodigden hen uit om hun standpunten te komen presenteren aan de burgers van het panel. Andere belangrijke politieke autoriteiten, zoals de Kamervoorzitter, werden ook geraadpleegd.

Vóór de lancering werden eveneens de belangrijkste media over dit politieke onderwerp geraadpleegd (De Standaard, VRT, RTBF, Le Soir). Over het algemeen waren de persrelaties intensief en werden ze gedurende het hele project opgevolgd.

Na afloop van het panel werd spontaan, zonder tussenkomst van het organisatieteam, een opvolgingscomité opgericht met de woordvoerders die door de burgers zelf waren aangewezen. Bij elke gelegenheid werden leden van dit organisch opvolgingscomité gemobiliseerd om een bezoek te brengen aan het parlement en politieke partijen, om in te gaan op verzoeken van de media, enzovoort.

Een ander belangrijk aandachtspunt is dat er bijna verkiezingen zijn. De initiatiefnemers hadden hiermee in hun oorspronkelijke tijdschema rekening gehouden, maar de periode van terugkoppeling naar het politieke niveau en de onderhandelingen tussen de partijen duurde langer dan verwacht. De organisatoren waren van mening dat het moeilijk, zo niet onmogelijk was voor een regering om beslissingen vast te leggen vlak voor de verkiezingen.

Door een gebrek aan overeenstemming binnen de politieke meerderheid over voorstellen om de partijfinanciering te hervormen, heeft het project een aantal wendingen ondergaan. Daardoor is het wantrouwen van sommige burgers ten opzichte van de politiek toegenomen. Aan de andere kant kreeg ‘We Need To Talk’ veel media-aandacht en werd het erg bekend bij het grote publiek, wat de hoop geeft dat er in de toekomst over dit onderwerp gedebatteerd zal blijven worden.