Beschrijving

Par conseil consultatif, on entend une assemblée ou une commission initiée par une autorité publique pour faire émerger les problèmes d’une population, se faire les relais des enjeux d’un territoire et rendre des avis, sur des questions libres ou déterminées.

On distingue trois critères qui définissent des conseils d’habitants différents, selon qu’ils se basent sur :

• La résidence: Conseil basé sur la zone géographique (quartier, commune).
• L’intérêt pour un thème: Conseil centré sur une thématique spécifique (mobilités actives, culture).
• L’appartenance à une catégories de population: Conseil ciblant des groupes spécifiques (jeunes, seniors, commerçants, résidents étrangers).

Doelstellingen

De doelstellingen die over het algemeen aan de bewonersraad worden toegeschreven, kunnen worden ingedeeld volgens de mate waarin ze door de overheid worden bepaald of door de bewoners zelf worden beheerd. Doorgaans vinden we in het eerste geval vooral de eerste doelstellingen terug, en in het tweede geval veeleer de tweede, ook al kunnen al die doelstellingen, en ook nog andere, voorkomen in beide gevallen.

• De burgerparticipatie organiseren: de bewoners de kans geven hun mening te uiten in de besluitvormende processen die door de lokale overheden worden vastgelegd.
• Een vaste, herkenbare en terugkerende ontmoetingsplek creëren om het contact tussen de gemeente en inwoners te bevorderen.
• De lokale democratie versterken: de transparantie en de verantwoordelijkheid van de overheidsinstanties bevorderen, het lokaal overheidsbeleid mee uitdragen en bruggen slaan tussen bewoners en overheidsinstanties.
• De behoeften en bekommernissen identificeren. Kansen bieden om meningen door te spelen en gemeenschappelijke problemen te melden.
• Een kader bieden voor een meer collectief beheer van de leefomgeving en gedeelde activiteiten rond samen-leven.

Meer en meer gemeenten willen hun adviesraden nieuw leven inblazen. In dit verband is het belangrijk om te onderzoeken in welke mate die raden het puur "adviserende" niveau kunnen overstijgen en deel kunnen nemen aan de besluitvorming over bepaalde thema's of projecten, bijvoorbeeld via mandaten in wijkprojecten of burgerbegrotingen, of zelfs wijkprojecten kunnen opstarten en beheren. Met deze vernieuwing in het achterhoofd streven andere gemeenten er veeleer naar om de adviesraden een meer transversale rol te geven. Dat doen ze door ze een mandaat te geven voor het organiseren van brede en inclusieve participatie door alle inwoners of een mandaat voor opvolging en transparantie, met als doel het raadplegingsproces dynamisch, transparant en breed geaccepteerd te maken.

De doelstellingen die een adviesraad van bewoners nastreeft, hangen uiteraard af van de mate van autonomie die de lokale overheden de raad geven: hoe meer vrijheid de gemeente geeft aan de raad, hoe ambitieuzer de doelstellingen van die raad kunnen zijn. Daarnaast zijn de verwachtingen en prioriteiten van de bewoners en de motivatie van de leden van grote invloed op de doeleinden van de raad. De beschikbare middelen, zowel de menselijke, de financiële als de materiële, bepalen wat een realistisch streefdoel is.

Tot slot spelen de lokale context, de specifieke uitdagingen waar het gebied mee te maken heeft en de geschiedenis en kwaliteit van de relatie tussen de bewoners en de overheidsinstanties stuk voor stuk een belangrijke rol: een vertrouwensrelatie maakt het vaak mogelijk om de ambities en de impact van de raad te verbreden.

Deliverables en resultaten

Een bewonersraad is een zaak van lange duur. Als hij wordt georganiseerd op initiatief van de gemeente, brengt hij in feite een permanent forum voor uitwisselingen en raadpleging tussen de bewoners van een wijk en de vertegenwoordigers van de gemeente tot stand.

De raad produceert vaak de volgende documenten: zijn huishoudelijk reglement, de notulen van zijn vergaderingen en eventueel een min of meer regelmatige nieuwsbrief.

De raad kan zich ook organiseren in thematische subwerkgroepen, wanneer bepaalde leden aan een specifiek voorstel willen werken. Dit kan resulteren in verslagen en adviezen met aanbevelingen of voorstellen voor projecten, ideeën en plannen voor lokale initiatieven.

De leden van de raad kunnen ook hun eigen onderwerpen voor discussie en voorstellen inbrengen. Om de raad dynamisch te houden, is het wel belangrijk dat de vertegenwoordigers van de gemeente de raad regelmatig raadplegen over onderwerpen van gemeentelijk belang of in verband met de wijk.

Die elementen maken het mogelijk om de werking en de activiteiten van de adviesraden van bewoners te structureren en te organiseren, zodat een permanente communicatie en actieve participatie verzekerd zijn.

Vóór

Bij het opzetten van een adviesraad is het belangrijk om te beginnen met het definiëren van het gewenste type raad: op basis van een geografisch gebied, een specifiek thema of een bevolkingscategorie.

• Voor een raad op basis van de woonplaats is het van groot belang om van meet af aan de lokale actoren – denk aan wijkverenigingen, scholen en handelszaken – erbij te betrekken om een brede participatie te waarborgen. Informeer het publiek via lokale mededelingenborden, flyers en lokale sociale netwerken. Organiseer een gemeenschapsevenement om het netwerk te versterken en belangstelling op te wekken.
• Voor een thematische raad nodig je van bij het begin deskundigen op dat gebied uit. Leg contacten met gespecialiseerde organisaties die deskundigheid en steun kunnen bieden. Start bewustmakingsacties en infosessies op rond het thema om de deelnemers te motiveren.
• Voor een raad die mikt op een bepaalde bevolkingscategorie, zorg je voor gepaste plaatsen en tijdstippen van de vergaderingen, zodat ze haalbaar zijn voor de doelgroep (bijvoorbeeld senioren, jongeren). Zorg voor een evenwichtige vertegenwoordiging van de subgroepen via gerichte communicatie en uitnodigingen. Stel vanaf het begin ook activiteiten voor die aansluiten bij de specifieke interesses van de groep.

Het beantwoorden van deze eerste vragen biedt een kader voor het adviesgesprek en verduidelijkt de vorm en taken ervan:

• De duur en de verantwoordelijkheden van de leden van de raad bepalen.
• Duidelijk de plaats, de verantwoordelijkheden en de interventiewijze van het gemeentebestuur en de bevoegde schepen bepalen om te zorgen voor een doeltreffende en respectvolle samenwerking met de bewonersraad.
• De doelstellingen van de raad (burgerparticipatie, verbetering van de levenskwaliteit, enz.) bepalen.
• De bewoners informeren en rekruteren om deel te nemen aan de raad.
• De werkingsregels en de bevoegdheden van de raad opstellen.

Tijdens

Wat moet er gebeuren om bewonersraden te beheren en te leiden?

• De regelmatige vergaderingen van de raad organiseren en coördineren.
• De vergaderingen organiseren op tijdstippen die iedereen schikken, en zo nodig aanpassingen overwegen.
• De rol van de raad als tussenpersoon en tegengewicht definiëren.
• De te bespreken onderwerpen en te ondernemen acties plannen.
• De continuïteit van de activiteiten van de raad en het projectbeheer waarborgen.
• Pilootprojecten opzetten om de ideeën en voorstellen uit te testen voordat ze algemeen worden ingevoerd.
• Zorgen voor een omgeving die bevorderlijk is voor de besprekingen en de opbouwende uitwisselingen. [zie handleiding "animatietechniek"]

Het blijft belangrijk om de aanpak aan te passen aan het type raad:

• Houd voor een raad op basis van de woonplaats de samenwerking met de lokale spelers in stand, blijf communiceren via lokale kanalen en organiseer regelmatig evenementen om het gevoel van verbondenheid te versterken en nieuwe deelnemers aan te trekken.
• Nodig in het geval van een thematische raad regelmatig deskundigen uit voor diepgaande sessies en onderhoud partnerschappen met gespecialiseerde organisaties. Blijf educatieve campagnes organiseren om het thema levend en actueel te houden.
• Gaat het om een raad die op een bepaalde bevolkingscategorie mikt, verzeker dan de toegankelijkheid (plaatsen, tijdstippen, talen), zorg voor gediversifieerde vertegenwoordiging en organiseer activiteiten die inspelen op de behoeften en interesses van de groep. Voorzie ook in begeleiding als steun voor de participatie.

Bovendien is ook de plaats die de schepen en de administratie zullen innemen bij het leiden van de bewonersraad, cruciaal voor de dynamiek ervan. We zetten een paar aandachtspunten op een rijtje:

• Stem de aanwezigheid van de administratie en verkozene af op de geschikte momenten

De administratie of de verkozene hoeven niet bij elke vergadering aanwezig zijn, anders kan de autonomie van de raad worden belemmerd. Hun aanwezigheid is waardevol op belangrijke momenten: feedback, beslissingen, afstemming met het politieke niveau.

• Zorg ervoor dat de rollen duidelijk blijven

De administratie ondersteunt de werking (logistiek, methodologie, soms inhoud), maar zonder richting te geven aan de debatten. De schepen blijft de politieke garant, maar mag de discussies niet leiden.

• Neem een luisterende en open houding aan

De administratie verwelkomt de voorstellen, zelfs de kritische, met de nodige aandacht. Het is belangrijk om duidelijk uit te leggen welk gevolg is gegeven aan de voorstellen of welke beperkingen er eventueel zijn. Dit versterkt het vertrouwen en de legitimiteit van het proces.

• Zorg voor feedback

Het is van cruciaal belang dat de administratie of de schepen na een advies of een voorstel van de raad terugkoppelt naar de groep om aan te geven wat er is aanmerking is genomen, gewijzigd of afgewezen – en waarom.

• Creëer een verband met de politieke en administratieve processen

Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat de werkzaamheden van de raad verbonden zijn met het lokale overheidsbeleid: actieplannen, burgerbegroting, wijkprojecten, enz. Er moet sowieso worden vermeden dat de raad in een vacuüm werkt.

• Onderhoud een vertrouwensrelatie

De administratie en de verkozene moeten consistent, transparant en respectvol omgaan met de gemaakte afspraken met de raad. De houding van de institutionele vertegenwoordigers speelt een beslissende rol in de dynamiek en de motivatie van de deelnemers.

Na

Wat moet er gebeuren om de bewonersraden te beoordelen en te verbeteren?

• Strategieën invoeren om het engagement van de leden op peil te houden.
• De vernieuwing van leden en ideeën plannen om het voortbestaan van de raad te waarborgen.
• De impact van de acties en aanbevelingen van de raad analyseren.
• Adviezen inwinnen van de leden en de inwoners over de werking van de raad.
• De methodes en procedures aanpassen op basis van de feedback en de veranderende behoeften.

Meer info:

in het Nederlands :

• « Verkiezingen, démocratie en participatie. Adviesraden”, Vlaanderen Gewest

in het Frans :

• « Droit à la participation citoyenne et démocratique. Développer des conseils consultatifs participatifs au sein de sa commune », Cohésion sociale, droits fondamentaux et lutte contre la pauvreté – Guide de bonnes pratiques locales, Portail de la cohésion sociale, Wallonie.be, p.111- 116,
• Site internet de l’Observatoire international des maires, Vivre ensemble.
• Site internet de l’Union des Villes et Communes de Wallonie.
• « La boîte à outils des conseils de quartier de la ville de Paris » , 2019, Démocratie Ouverte, Ville de Paris
• « Guide méthodologique des conseils consultatifs communaux », 2023, SP-Wallonie Intérieur et Action sociale, Département des Politiques publiques locales
• « Fiche 2 la participation du citoyen – 1 les conseils consultatifs », 2019, Union des villes et communes de Wallonie
• “ Guide Pratique. Les conseils citoyens », 2021, Agence Nationale de la Cohésion des territoires