De permanente burgerdialoog in de Duitstalige Gemeenschap (Ostbelgien)

Context

Oost-België is een federale entiteit die de Duitstalige Gemeenschap van België vertegenwoordigt, met wetgevende en uitvoerende bevoegdheden. Op 25 februari 2019 heeft het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap unaniem een decreet aangenomen [2019/201683] tot invoering van een ‘permanente burgerdialoog’.

Het is de eerste regio ter wereld die een permanente burgerraad met een wettelijk mandaat heeft ingesteld, inclusief de mogelijkheid van jaarlijkse burgervergaderingen. Deze aanpak is innovatief op drie gebieden: duurzaamheid, nauwe samenwerking met het Parlement, en de manier waarop de permanente burgerraad is verbonden met burgervergaderingen die door het Parlement kunnen worden bijeengeroepen (Niessen, Reuchmaps, 2019, p. 5).

Doelstellingen

Net als andere deliberatieve processen heeft de permanente burgerdialoog in Oost-België tot doel burgers te betrekken bij de ontwikkeling van overheidsbeleid.

Beleidsmakers die betrokken zijn bij het opzetten van de burgerdialoog zien het als een manier om de tekortkomingen van het representatieve verkiezingsmodel te compenseren, zoals een dalend vertrouwen en een toenemend wantrouwen. Daarnaast willen de initiatiefnemers de legitimiteit van verkozenen versterken door te laten zien dat politici aandacht kunnen hebben voor de behoeften en wensen van burgers. Ze willen ook de verbondenheid van de bevolking met de instellingen van de kleine federale entiteit bevorderen en de zichtbaarheid en identiteit van de Duitstalige Gemeenschap versterken (Macq, Jacquet, 2021).

Mobilisatie en participatievormen

De permanente burgerdialoog bestaat uit drie organen:

Burgerpanel

Samengesteld uit 24 burgers die elke maand samenkomen gedurende 18 maanden. Leden worden willekeurig gekozen uit voormalige deelnemers aan de burgervergaderingen.

Het panel bepaalt de agenda. Het panel kan burgervergaderingen organiseren (maximaal vijf per parlementaire legislatuur) en beslissen over de thema's ervan. De burgerraad kan ook voorstellen over dit onderwerp ontvangen.

De raad heeft eveneens een controlerende rol om ervoor te zorgen dat de aanbevelingen van burgervergaderingen in het parlement worden gepresenteerd en besproken, en een reactie krijgen van de betrokken parlementaire commissie en minister. Het volledige proces, van het opstellen van de agenda tot de controle kan tot twee jaar duren.

De burgerraad wordt aan het einde van elke burgervergadering voor een derde vernieuwd.

Burgervergaderingen

Bestaan uit ongeveer dertig burgers die via loting zijn geselecteerd en minstens drie keer in drie maanden bijeenkomen. Deelnemers moeten minstens 16 jaar oud zijn en in de Duitstalige Gemeenschap wonen. Ze zijn representatief voor de bevolking als geheel wat betreft gender, leeftijd, opleidingsniveau en woonplaats.

Deze groep gelote burgers vergaart eerst informatie over het onderwerp in kwestie, beraadslaagt er dan over en formuleert aanbevelingen aan politici. De discussies worden gemodereerd door een professionele externe moderator.

Als algemene regel geldt dat beslissingen op de burgervergadering bij consensus worden genomen. Als na herhaalde pogingen geen overeenstemming wordt bereikt, kan een beslissing worden genomen met een 4/5e meerderheid, met een quorum van ten minste 4/5e van deelnemers aan de burgervergadering.

Burgers die tegen de beslissing hebben gestemd, kunnen hun keuze motiveren in een minderheidsstandpunt, dat bij de beslissing wordt gevoegd.

Secretariaat

Een voltijds ambtenaar in dienst van het parlement, verantwoordelijk voor de loting, de dienstverlening en de organisatie van de vergaderingen, inclusief het voorbereiden van de informatie en het selecteren van de deskundigen. Deze ambtenaar ondersteunt de burgerraad ook tijdens de fase waarin de aanbevelingen opgevolgd worden.

Resultaten en follow-up

Het gewestelijk parlement ontvangt de aanbevelingen en bespreekt ze tijdens een openbare hoorzitting. Over het algemeen worden de aanbevelingen van de burgervergaderingen gevolgd door drie gefilmde openbare bijeenkomsten van de parlementaire commissie die zich met het onderwerp bezighoudt.

Tijdens de eerste bijeenkomst worden de aanbevelingen gepresenteerd door de burgervergadering. Tijdens de tweede bijeenkomst reageren de politici van de commissie een eerste keer op de aanbevelingen. Op de derde bijeenkomst, een jaar later, moeten de politieke actoren zeggen welke aanbevelingen worden geaccepteerd, welke niet, waarom en hoe ze nu worden geïmplementeerd.

Het is een gereguleerde procedure, geïntegreerd in de werking van het parlement en de administratie, en de procedures hoeven niet altijd opnieuw geïnterpreteerd te worden, zoals vaak het geval is bij andere trajecten van deliberatieve democratie. De voorspelbaarheid is een positief punt en een vrij uniek aspect van het systeem.

Naast deze drie openbare bijeenkomsten kunnen er tussensessies worden gehouden om burgers en politici de kans te geven op een informelere manier en zonder camera's van gedachten te wisselen. Daarnaast heeft het parlement besloten dat als het onderwerp bij andere gelegenheden in het parlement wordt besproken, de leden van de burgerraad ook aan deze commissievergaderingen kunnen deelnemen. De politici hebben er daarom voor gekozen om de burgers ook buiten de bijeenkomsten van de burgervergadering nauw te betrekken.

Sinds 2020 zijn zes burgerraden en -vergaderingen bijeengeroepen rond de thema's zorg, inclusief onderwijs, huisvesting, digitale vaardigheden, integratie van mensen met een migratieachtergrond en vaardigheden van leerlingen (wat in het najaar van 2024 van start gaat).

De opvolging kan tijd in beslag nemen. Zo was er eind 2023 nog een parlementair debat over de burgervergadering die in 2021 bijeenkwam over het thema huisvesting. De website voor burgerdialoog is in dit opzicht transparant. Alle openbare debatten en eindverslagen zijn te vinden op de website onder de respectieve vergaderingen met hun aanbevelingen en gevolggeving..

Leerprocessen

Ondanks de hieronder beschreven uitdagingen is de permanente burgerdialoog zeker een van de interessantste en best ontworpen geïnstitutionaliseerde participatieprocessen die er op dit ogenblik bestaan.

Op 22 april 2024 wijzigde het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap het decreet tot invoering van de permanente burgerdialoog. Deze wijziging trad op 1 juli 2024 in werking.

Een van de belangrijkste wijzigingen betreft de manier waarop voorstellen voor thema's voor de burgervergaderingen kunnen worden gedaan. Voortaan kunnen, naast burgers uit het algemene publiek en voorstellen die door ten minste twee burgers uit de burgerraad worden gesteund, ook voorstellen van het parlement in overweging genomen worden. Het gewijzigde decreet bepaalt dat het parlement drie thema's kan voorstellen voor een burgervergadering en dat via zijn Bureau, waarin alle in het parlement vertegenwoordigde fracties zetelen en met elkaar van gedachten wisselen. In de loop van de regeringsperiode, dus in een periode van vijf jaar, moet de burgerraad ten minste één voorstel over een door het parlement ingediend thema behandelen. Na vijf jaar ervaring met de burgerraad werd besloten dat het nuttig zou zijn dat politici ook thema's konden voorstellen.

Twee fundamentele uitdagingen blijven bestaan: aan de ene kant is het nog steeds moeilijk om de hele bevolking te bereiken en te motiveren om deel te nemen aan de burgerraad of -vergaderingen, ook al ontvangen burgers een aanwezigheidsvergoeding en een terugbetaling van de reiskosten. Deze moeilijkheid kan worden verklaard door het feit dat de vereiste inzet, met name voor de burgerraad, vrij substantieel is en een investering van tijd en energie vereist die kan variëren van 18 maanden tot twee jaar. Dit bevoordeelt de mensen van de gemeenschap die het best geïntegreerd zijn en veel tijd en materiële beschikbaarheid hebben.

Anderzijds, hoewel het model uit de Oostkantons gelauwerd wordt door participatieactoren in het buitenland, heeft het nog steeds moeite om naam te maken binnen de Duitstalige Gemeenschap. De lokale media moeten meer aandacht besteden aan het project, zodat mensen niet alleen op de hoogte zijn van het proces, maar ook de waarde ervan inzien, en dan vooral door de geleverde resultaten.

Daarnaast is het bepalen van de thema's een uitdaging voor burgers. Ze hebben soms moeite om onderwerpen te vinden die relevant zijn voor de hele gemeenschap. Hun voorstellen richten zich te vaak op individuele problemen of hebben geen betrekking op de bevoegdheden van de regio.

Tot nu toe was dit systeem slechts gedurende één regeringsperiode van kracht. Het valt nog af te wachten of er veranderingen zullen komen in de volgende regeringsperiode, na de verkiezingen van juni 2024. De organisatoren zijn er echter van overtuigd dat het systeem veel politieke steun heeft en na de verkiezingen zeker van kracht zal blijven. Deze duurzaamheid na een eerste mandaat is een belangrijke test om effectief van ‘institutionalisering’ te kunnen spreken.