Doel

Tijdens een volksraadpleging wordt de bevolking gevraagd te stemmen over een of meer specifieke vragen om haar mening en voorkeur kenbaar te maken. De resultaten worden bepaald op basis van het aantal stemmen dat voor elke optie is uitgebracht, zodat er een beslissing kan worden genomen over het voorgestelde alternatief.  

In tegenstelling tot een referendum, waar de bevolking wordt gevraagd om een beslissing te nemen, worden burgers bij een volksraadpleging gewoon uitgenodigd om hun voorkeur uit te spreken tussen verschillende mogelijke keuzes over een bepaald onderwerp. Een volksraadpleging is adviserend en niet-bindend. Het resultaat is dus louter een standpunt dat de overheid al dan niet kan volgen.  

Ter herinnering: de Belgische Grondwet staat geen bindend referendum toe, alleen niet-bindende raadplegingen. In België kunnen volksraadplegingen worden georganiseerd op federaal, regionaal, gemeentelijk of provinciaal niveau. Op federaal niveau kunnen ze betrekking hebben op een ontwerp of wijziging van grondwet, terwijl ze op gemeentelijk of provinciaal niveau betrekking kunnen hebben op de ontwikkeling van een openbare ruimte of de implementatie van een voorziening.  

Overzicht van de procedure

De procedure voor een gemeentelijke volksraadpleging kan worden gestart door de gemeente zelf of op verzoek van de inwoners van de gemeente, op voorwaarde dat het verzoek wordt gesteund door minimaal 10 tot 20 % van de bevolking (afhankelijk van de grootte van de gemeente), in overeenstemming met de voorwaarden die zijn vastgelegd in het Wetboek van de plaatselijke democratie en decentralisatie.  

In het Brussels Gewest moet een verzoek tot volksraadpleging dat uitgaat van de inwoners van de gemeente gesteund worden door minstens: 

• 20 % van de inwoners in gemeenten met minder dan 15.000 inwoners; 
• 3.000 inwoners in gemeenten met minstens 15.000 inwoners en minder dan 30.000 inwoners; 
• 10 % van de inwoners in gemeenten met minstens 30.000 inwoners. 

Alle inwoners ouder dan 16 jaar hebben het recht om een volksraadpleging aan te vragen of deel te nemen aan de stemming.  

De raadpleging kan betrekking hebben op zaken van gemeentelijk belang die binnen de besluitvormende of adviserende bevoegdheid van het college of de gemeenteraad vallen. In wezen volgt een volksraadpleging een vergelijkbaar organisatieschema als dat van lokale verkiezingen. De organisatie en het verloop ervan worden geregeld door het Wetboek van de plaatselijke democratie en decentralisatie (artikelen L1141-1 tot L1141-13).  

De raadpleging vindt plaats op een zondag en deelname aan de stemming is niet verplicht. De stemmen worden geteld zodra de opkomst 10 % van de inwoners bereikt, anders worden ze niet geteld. De (niet-bindende) resultaten worden vervolgens voorgelegd aan de gemeenteraad tijdens de eerstvolgende bijeenkomst, waar een beslissing wordt genomen over de gevolgen die moeten worden gegeven. Het is niet toegestaan om een volksraadpleging te organiseren in de periode van 16 maanden voorafgaand aan lokale verkiezingen, noch in de periode van 40 dagen voorafgaand aan regionale, federale of Europese verkiezingen. 

Voor burgers: hoe organiseer je een gemeentelijke volksraadpleging?

Vóór 

Tijdens 

Na 

• Neem contact op met de gemeente voor een geldig formulier. Het verzoek van burgers om een volksraadpleging te organiseren moet schriftelijk worden ingediend. Dit verzoek moet per aangetekende brief aan het schepencollege worden gericht en moet een gemotiveerde nota bevatten, evenals alle documenten die ter informatie kunnen dienen van de gemeenteraad. De aanvraag is slechts ontvankelijk als deze wordt ingediend via een door de gemeente afgeleverd formulier. 
• Specifieer de voorgestelde vraag en motiveer het belang ervan. 

Facultatief: 

• Start een online campagne, organiseer wervingsacties om andere deelnemers te overtuigen om deel te nemen aan de raadpleging en de bekendheid ervan te vergroten. 
• Organiseer openbare bijeenkomsten en organiseer debatten en plaats advertenties om de zichtbaarheid van de raadpleging te vergroten en het quorum te bereiken.  

• Ga naar de stembureaus en stem op zondagochtend voor 13.00 uur. 

• Neem kennis van de resultaten en neem er een standpunt over in.
• Vraag aan de gemeente of en wanneer zij deze resultaten zal gebruiken om de ‘plicht tot gevolg’ [interne link, X.2] te implementeren, bijvoorbeeld door middel van een burgerinterpellatie [interne link, interpellatie, 6.1]. 
• Volg de door de gemeente gegeven gevolgen op (organiseer bijvoorbeeld openbare bijeenkomsten) 

Voor de gemeentelijke administratie: hoe organiseer je een volksraadpleging?

Vóór 

Tijdens 

Na

• Plaats het verzoek tot het organiseren van een volksraadpleging op de agenda van de gemeenteraad en motiveer dit . 
• Detailleer de vraag of vragen die tijdens de voorgestelde raadpleging moeten worden gesteld. 
• Bereid een document voor ter verspreiding en geef een evenwichtige presentatie over het onderwerp van de volksraadpleging, waarin de context en de argumenten voor en tegen het onderwerp in kwestie worden uitgelegd en waarin de vraag of vragen die ter advies worden voorgelegd duidelijk worden toegelicht . 
• Informeer en mobiliseer de bevolking : organiseer openbare bijeenkomsten, mediacampagnes. 

Dertig dagen voor de raadpleging: 

•  Stel de lijst met potentiële kiezers . 
• Roep de kiezers op (inwoners van 16 jaar en ouder). 
• Voorzie de stembureaus en bereid ze voor. 

• Laat de stemming plaats vinden op een zondagochtend, en verwelkom en begeleid de kiezers. 
• Tel de stemmen als de opkomst 10 % van de bevolking bereikt.

• Maak de resultaten van de raadpleging bekend via de communicatiekanalen. 
• Motiveer de beslissingen en communiceer over de genomen gevolgen : 
• Verklaar of er al dan niet rekening is gehouden met de meningen van het publiek tijdens de volksraadpleging 
• Overweeg de mogelijkheid om een extra raadplegingsprocedure of een opvolgingscomité op te zetten