Sleutels voor een meer inclusieve participatie: terugblik op de workshops
De eerste module van de Participatieworkshops, over inclusie, werd succesvol afgerond. Meer dan 50 ambtenaren en leden van verenigingen namen deel aan een van de drie sessies om dit belangrijke thema te verkennen.
Via een terreinbezoek ontdekten de deelnemers het werk van de wijkregisseurs van de Stad Gent. Het bezoek werd gevolgd door een reflectiesessie met equal.brussels en onderzoekster Kenza Amara-Hammou (VUB), die haar ervaring deelde met participatief onderzoek bij een publiek dat ver van participatie staat. Ook Raouf Ben Ammar, verantwoordelijke van de vereniging ‘Collectif Citoyen’ kwam aan het woord. De module werd afgesloten met drie praktijkvoorbeelden. De sprekers maakten een analyse van hun participatieve benaderingen en deelden met welke uitdagingen zij te maken hadden op vlak van inclusie. Daarna deelden ze advies op basis van hun ervaringen.
Lessen van het bezoek aan Gent
Tijdens deze dag presenteerden twee wijkregisseurs, Evelyne Deceur en Anne Manhaeve, hun rol, ervaringen en realiteiten op het terrein. Enkele belangrijke lessen:
- Luisteren naar mensen en hun behoeften ter harte nemen is belangrijk voor het bevorderen van inclusie;
- Creatieve methoden zoals projectoproepen (regionaal of Europees), samenwerkingsverbanden en de co-creatie van burgerbegrotingen kunnen worden gebruikt om aan gerichte behoeften te voldoen.
- Netwerken met lokale verenigingen versterkt de participatieve initiatieven;
- Als je de collega’s binnen de eigen administratie leert kennen, bijvoorbeeld van andere technische diensten en over andere thema’s, dan vergemakkelijkt dat de samenwerking;
- Een langetermijnvisie zonder alleen te focussen op quick wins resulteert in duurzamere projecten.
- Politieke steun is een belangrijke hefboom als je erin wilt slagen een band te creëren tussen burgers, het maatschappelijk middenveld en de administraties.
Reflectiesessie
Tijdens de reflectiesessie kwamen verschillende belangrijke punten naar voren:
- Inclusie definiëren is complex, vooral op individueel niveau. Door het aannemen van een intersectionele benadering wordt elk individu gekenmerkt door de intersectie van vele criteria (zoals leeftijd, etnische afkomst, opleidingsniveau, huidskleur en inkomen), die specifieke situaties bepalen die niet kunnen worden teruggebracht tot een uniform kader;
- Burgerparticipatie inclusiever maken richt zich op het vermogen van individuen om deel te nemen aan het debat en publieke keuzes te beïnvloeden, terwijl ‘sociale inclusie’ een breder bereik heeft (bv. werkgelegenheid, onderwijs of gezondheid);
- Inclusie is dus zowel een voorwaarde als een doelstelling van participatieve initiatieven. Daardoor kan er een paradoxale doelstelling ontstaan: in welke mate moeten en kunnen mensen betrokken worden zonder de beslissing en het project waaraan het participatieve initiatief is gekoppeld uit het oog te verliezen?
- Het is essentieel om te luisteren naar de behoeften van mensen die moeillijk te betrekken zijn. Ze willen dat er rekening wordt gehouden met hun ervaringen. Daartoe is het belangrijk om:
- Een vertrouwensband te creëren voor een langere periode;
- Transparantie over het proces en het participatiecontract te garanderen;
- Mensen zo vroeg mogelijk in het proces te betrekken.
Praktijkvoorbeelden en praktisch advies
Aan de hand van de voorbeelden van participatieve initiatieven die tijdens de laatste sessie werden geanalyseerd (BRI-Co, de overlegcommissies en Megafon) konden concrete aanbevelingen worden opgesteld om inclusiviteit te versterken:
- Om een band te vinden met mensen die ver van participatie staan, moet je hen fysiek benaderen (via outreach), bijvoorbeeld door huis-aan-huiswerving, uitnodigingen op papier, actoren in de wijk of de inzet van ‘bellemannen’;
- Geen valse hoop creëren: inclusie zonder politieke opvolging kan het vertrouwen van een publiek dat ver van participatie staat schaden en daardoor eerder zorgen voor uitsluiting in plaats van inclusie;
- De sleutelelementen van inclusieve participatie zijn vertrouwen, neutraliteit, politiek draagvlak, transparantie en een duidelijk kader.
- Er moet worden nagedacht over de gastvrijheid van participatieve ruimten en de inclusiviteit van de facilitatie om een divers publiek aan te trekken.
Als antwoord op al deze behoeften presenteerden twee consultants, die lid zijn van het Belgische netwerk van actoren in participatie, de werkzaamheden van een werkgroep (link om de gids en de mindmap te downloaden). In de presentatie werden aandachtspunten opgesomd en richtlijnen gegeven om na te denken over een inclusievere facilitatie, door de toegankelijkheid van het materiaal, het taalgebruik of de houding van de facilitator te verbeteren.
En nu?
Inclusie is een blijvende uitdaging, zonder definitieve oplossingen. De rijkdom van de uitwisselingen en de diversiteit aan perspectieven die tijdens deze module aan bod kwamen, zijn een duidelijk bewijs van het collectieve verlangen om samen te groeien.
De verschillende bijdragen maakten het mogelijk om inclusie te bespreken als een fundamenteel aspect voor het kaderen van burgerparticipatieprocessen, een cruciaal onderwerp dat in de volgende workshopmodule aan bod komt. De vragen waarom en hoe inclusie nodig is in participatie, moeten dus goed worden doordacht voordat de eerste uitwisselingen tussen deelnemers plaatsvinden.
Daarom nodigen we je uit om op 3 en 12 december samen met ons het kader voor participatieve processen te analyseren. We bespreken de strategische en methodologische keuzes die nodig zijn om een duidelijk ontwerp, mandaat en proces te ontwikkelen, aangepast aan de doelstellingen.
Voor meer info:
- Thematische focus "Hoe kunnen kansengroepen worden ingeschakeld in participatieprocessen?"
- Equal Brussels, Tools/Middelen
- Ella vzw, intersectioneel denken
- Cités et Gouvernements Locaux Unis, Inclusion sociale et Démocratie Participative; De la discussion conceptuelle à l’action locale (FR)
- Inclusiviteitsgid van het Belgische netwerk van actoren in participatie